Hoe samenwerking Openbare Bibliotheek en school het lezen stimuleert
Het gaat goed met het kinderboek! Een dag voordat de jaarlijkse Kinderboekenweek van start ging, werden in de pers juichende cijfers gepubliceerd. Volgens brancheorganisatie KVB Boekwerk werden vorig jaar ruim tien miljoen kinderboeken verkocht. Het aandeel verkochte kinderboeken in het totaal van verkochte boeken steeg van 21 naar 25 procent. Andere bekend gemaakte gegevens: Kinderen tussen 7 en 15 jaar houden vooral van leesboeken; daarna komen stripboeken en informatieve boeken.
Ook interessant: “Van de 7-jarige kinderen die thuis boeken lezen, doet 68 procent dat elke dag. Als ze naar het voortgezet onderwijs gaan, leest nog maar een derde van die groep elk dag. Vooral de website https://www.leesmonitor.nu van de Stichting Lezen geeft veel info over leesbeleving en activiteiten om die te vergroten.
Hersenwetenschapper prof. Dr. Jelle Jolles, onder andere bekend van zijn boek Het Puberbrein, zegt over het belang van lezen:
“Lezen is voor de neuropsychologische ontwikkeling en de hersenrijping een uitstekend hulpmiddel, het stimuleert het brein op verschillende manieren. Jolles: ‘Uit hersenonderzoek blijkt dat de vaardigheden die je nodig hebt om geschreven tekst te interpreteren, zich in verschillende hersendelen bevinden. Bovendien maak je met lezen een mentaal model van de wereld. Als je leest over een rode roversdochter die in een bootje zit, dan ruik je het water, je voelt hoe de golven op en neer klotsen. Je identificeert je met de hoofdpersoon. Voor de neuropsychologie is ook dat mentale beeld gigantisch van belang. Het stuurt lichamelijke processen, je kunt zelfs lichamelijke sensaties ervaren: je krijgt hartkloppingen wanneer de boot bijna op de klippen botst.’ ….
Het lezen van fictie daarbij raakt tegelijk aan een ander, belangrijk onderdeel van de sociaal emotionele ontwikkeling: het denken over ‘sociale regels’, over de omgang met anderen. ‘Grenzen die door je ouders zijn gesteld, kunnen overtreden worden in een boek. Persoonlijk, als Jelle Jolles, denk ik dat die grenzen ook overtreden móeten worden. Kinderen horen grenzen op te rekken, te rebelleren. In boeken kun je beleven wat er gebeurt als je een andere route neemt. Vaak leidt dat tot nieuwe visies, tot een grensverleggende invalshoek. Als je leest, beleef je het verhaal zintuiglijk en emotioneel. Je ziet het voor je: visueel, ruimtelijk – alle handelingen die erbij betrokken zijn. Op je bed of in je boomhut kun je de wereld aan je voorbij zien trekken’. “
De school brengt de boeken weer dichter bij de kinderen!
Op obs Wheermolen in Purmerend wordt actie ondernomen om de leesbeleving weer te vergroten: De school brengt de boeken weer dichter bij de kinderen! Hoewel ouders graag in hun kinderen willen investeren ervaren leerkrachten dat voor een flink deel van de ouders het kopen van boeken of het lekker samen thuis lezen niet zo vanzelfsprekend is. Deels komt dit doordat een flink deel van de kinderen ouders heeft met een niet-Nederlandstalige achtergrond. Daarnaast spelen de kosten van de aanschaf van kinderboeken ook een rol. Leesonderwijs en leesbeleving worden door het schoolteam gezien als een heel belangrijke pijler onder de sociale en cognitieve ontwikkeling van het kind. Naast het voorbereidend- en aanvankelijk lezen organiseert de school allerlei activiteiten om het lezen en de beleving daarvan naar een hoger plan te tillen.
Een belangrijke steun ondervindt de school hierbij van de Centrale Bibliotheek Waterland in Purmerend. Deze bieb organiseert, zoals vele andere bibliotheken in het land, allerlei ondersteunende activiteiten voor het jonge en schoolgaande kind en hun leerkrachten. De school maakte elk jaar gretig gebruik van deze ondersteuning: groepsbezoeken, trainingen, themacollecties, Nationale Voorleeswedstrijd en VoorleesExpress. Een scala aan stimulerende activiteiten rond het lezen en gebruik van de bieb wordt er georganiseerd.
Waar de school enige jaren geleden tegenaan liep was de veroudering van het eigen boekbestand en de organisatie en het gebruik van de bieb binnen de school. Zo’n drie jaar geleden werd landelijk het op de meeste po-scholen gebruikte catalogussysteem Educat beëindigd. Een nieuwe portal, SchoolWise, deed zijn intrede en landelijk verzorgden bibliotheken de ingrijpende overgang voor scholen naar dit uitgebreide online-catalogussysteem. Er werden cursussen georganiseerd voor leescoördinatoren, leerkrachten en biebouders. ICT-ondersteuning werd gedaan door de systeembeheerder van de centrale bibliotheek.
Invoering van SchoolWise betekende ook dat fysiek het hele boekbestand van de school doorlopen en scanbaar gemaakt moest worden. De landelijke bibliotheken leverden bij SchoolWise gelukkig voor nagenoeg alle recente boeken en boekjes codes, de mogelijkheid stickervellen te printen, kortom een uitgebreid bibliotheekadministratieprogramma, waardoor de schoolbieb nu nagenoeg op dezelfde manier werkt als de “officiële” Centrale Bibliotheek.
De digitalisering van de schoolbieb vereiste dat de organisatie moest worden herzien: van kleine biebs in elk lokaal naar een grote bieb voor alle leerlingen op een centrale plaats in de school. Kinderen moeten voortaan even aan de wandel om het boek van hun keuze op te halen. Zoeken in de catalogus kan digitaal in de klas of thuis.
Gelukkig beschikt obs Wheermolen over enkele ouders die zich uitgebreid als biebvrijwilliger door de bieb hebben laten scholen. In samenspraak met de leescoördinatoren sturen deze ouders nu zelfstandig een groep vrijwilligers aan die de dagelijkse taken rond het gebruik van SchoolWise uitvoeren.
De bibliotheek op school
Bij het doorlopen van het schoolboekenbestand bleek dat zeker driekwart van de boeken zo gedateerd of versleten was dat opnemen in het nieuwe systeem niet mogelijk was. Vervanging betekende een enorme kostenpost voor de school. Door het aangaan van een speciaal schoolabonnement, “De bibliotheek op school”, en de daaruit voortvloeiende afspraken is de schoolbieb met ingang van dit schooljaar geüpdatet naar een buurtbibliotheek. De centrale bibliotheek verzorgde praktisch meubilair, vulde het boekenpakket van de school aan, vervangt daarvan jaarlijks ongeveer 10 % en maakt het voor leden van de bibliotheek in de wijk mogelijk om bestelde boeken op school op te halen en in te leveren. Boeken die leerlingen via SchoolWise niet in de schoolbieb kunnen vinden komen vanuit de Centrale Bibliotheek en worden op school geleverd. De functionaliteit van de schoolbieb/mediatheek is hierdoor enorm vergroot.
De school maakt sinds afgelopen schooljaar daarbij ook gebruik van de mogelijkheid die de educatieve dienst van de Centrale Bieb, Bibliotheek Waterland, aanbood, om een medewerker, Gerda de Kraaij, voor acht uur per week (4×2 uur) op school te stationeren. Zij versterkt het leesteam van de school bestaande uit de leescoördinatoren Kees Meijssen en Ronald Jager. Gerda brengt veel nieuwe praktische kennis binnen met als doel de leesbeleving van de leerlingen verder te intensiveren. Als inmiddels voor de leerlingen bekende “boekenjuf” houdt ze zich ook bezig met meer individuele activiteiten binnen het leesproces op school. Gerda voert gesprekjes met kinderen binnen en buiten de klas over boeken en lezen, maar incidenteel ook met kinderen die in de zogenaamde “leespoli”, een door de school een aantal jaar geleden opgezette intensieve begeleiding voor uitvallers bij het technisch lezen.
Avatar en Monitor
De inbreng van Gerda de Kraaij heeft afgelopen schooljaar in de groepen 7 en 8 onder andere geleid tot het gebruik van het cloudprogramma LeesAvatar. Dit programma beoogt het bevorderen van het leesplezier en de mediawijsheid van leerlingen in de bovenbouw. Kinderen maken hun eigen Avatar aan, een grafisch poppetje dat hun karakter en interesses weergeeft. De Avatar geeft daarnaast informatie over de leesvoorkeuren van de leerling. Uiteraard leidt dit ook tot leuke gesprekken hierover in de groep, waarbij kinderen elkaar onder meer leestips geven. Daarna maken leerlingen online een “smaaktest” waaruit een leeslijst van tien boektitels rolt. De boeken op deze voorkeurslijst worden in een boekentas door de schoolbieb/centrale bieb voor zes weken aan de leerling ter beschikking gesteld. Dit schooljaar zullen ook andere mogelijkheden van SchoolWise, die tot stimulering van het leesgedrag van de kinderen kunnen leiden, worden geïntroduceerd.
Met de zoek- en uitleengegevens van SchoolWise kan nu ook het leesgedrag van de schoolpopulatie worden geanalyseerd. In groep 4 wordt met het programma “De Monitor van De bibliotheek op school” een 0-meting uitgevoerd. Daarna volgt elk jaar een gegevensanalyse waarbij de leerling allerlei vragen over het leesgedrag beantwoordt. De scores die dit onderzoek oplevert kunnen worden vergeleken met landelijke scores. De gegevens kunnen zelfs op groepsniveau worden geanalyseerd en kunnen aanzetten tot aanpassing van het leesbeleid binnen de school. Ook kunnen de uitkomsten invloed hebben op de samenstelling van het boekpakket van de school.
Deze leesbevorderingshulp vanuit Bibliotheek Waterland wordt niet alleen op obs Wheermolen aangeboden, maar in de regio Waterland maken op dit moment zes basisscholen gebruik van deze service. Vanwege het beschikbare budget voor deze intensieve ondersteuning is het dit schooljaar niet mogelijk meer Waterlandse scholen op deze manier te begeleiden.
Uit onderzoek door Thijs Nielen en Adriana Bus van de Universiteit Leiden (‘Onwillige lezers: onderzoek naar redenen en oplossingen’ 2016) is gebleken dat het ondersteuningsprogramma “De bibliotheek op school” … effectief is in de strijd tegen a-geletterdheid. Kinderen op scholen die dit programma uitvoeren lezen meer en hebben een betere leesvaardigheid dan kinderen op scholen waar geen speciale aandacht wordt besteed aan de boekencollectie. http://www.debibliotheekopschool.nl/
Over leesbevordering in het vo
Gerard Wegman
Gerda de Kraaij
Leuk artikel Gerard!.
Bedankt.
Kees Meijssen
Mooi artikel Gerard !