Klassen afl.2: Verwachtingen

Bespreking van aflevering 2 van Klassen

Casper Hulshof

Deze bespreking liet even op zich wachten. Er was simpelweg zo veel te bespreken dat ik niet goed wist waar te beginnen. Bij het begin, dan maar.

Verwachtingen, dat is de titel van deze tweede aflevering van Klassen. Niet Dickensiaans ‘Grote verwachtingen’, dat zou al te veel een cliché zijn geweest, maar over grote verwachtingen gaat het zeker. Ik bedacht na het kijken dat een andere titel ‘Verschuilen’ had kunnen zijn. De conciërge zit diep verscholen achter zijn schermen de afwezigheidsadministratie bij te houden, de leerplichtambtenaar verschuilt zich achter regels en wetten, de bestuurders verschuilen zich achter ‘het systeem’, en leerlingen verschuilen zich onder hun hoodies die altijd af moeten en zo moeilijk af gaan.

We zijn in deze aflevering van Klassen wat verder het schooljaar van 2019 in. De voice-over spreekt van ‘spanning’ omdat de vraag welke school het straks wordt almaar relevanter wordt. Het kan nog alle kanten op. We vervolgen observaties van een aantal leerlingen, en een aantal nieuwe gezichten worden geïntroduceerd. De aflevering is wat gefragmenteerder dan de eerste. Het is duidelijk dat de makers het contrast tussen verschillende verwachtingen van leerlingen wilden benadrukken. We zien een voorlichtingsavond op de Vier Windstreken, gespannen ouders en kinderen. Welke school het ook wordt, als het maar niet het Hogelant is. Hogelant is de school voor kinderen met leer- en gedragsproblemen, en van Gianny. We krijgen een deerniswekkend inkijkje in zijn dagelijkse schoolleven voorgeschoteld. Het begint met een les Engels, die bestaat uit het bekijken van een filmpje. De leraar praat Engels, de leerlingen Nederlands. Het is rumoerig, vrijwel niemand let op. Uiteindelijk moet de docent bijna schreeuwen om boven de herrie uit te komen en eindigt de les in chaos. Onderwijssocioloog Bowen Paulle, die in New York het onderwijs aan de ‘onderkant van de onderkant’ heeft leren kennen, zal later in de aflevering hierover zeggen: “Moet je dit wel een school noemen?” Beeld jezelf even in dat je een leerling in de klas van Gianny bent, en vraag je af hoeveel moeite je zelf zou hebben gedaan om op tijd voor deze ‘les’ te zijn. Snel door dan maar naar de Vier Windstreken, waar juf Astrid wel weet te boeien: iedereen hangt aan haar lippen als zij met de kinderen de ‘grej of the day’ bespreekt. “Een betaalmiddel waar je gelukkig van wordt.” Belangrijk hier is niet zozeer het antwoord (chocolade), maar de montage die toont hoe de enthousiaste Yunuscan voortdurend met zijn vinger in de lucht zit en antwoorden geeft, maar intussen genegeerd lijkt te worden.

Wethouder Marjolein Moorman gaat maar weer eens aan haar kansentafel zitten om met een team deskundigen te praten. Een rapport over het Amsterdamse onderwijs laat zien dat kinderen met lager opgeleide ouders vaker een onderadvies krijgen, terwijl kinderen met hoogopgeleide ouders juist vaker een overadvies krijgen. Moorman: “Dus klassenverschillen zijn klasseverschillen.” Moorman en haar woordvoerder Steven Schotte zien de vroege selectie als het probleem, waarbij natuurlijk de vraag overblijft of latere selectie dan een oplossing voor dit probleem is. ’s Avonds aan tafel bij Nieuwsuur mag Moorman de conclusies van het rapport nog eens herhalen, want ‘het gaat heel Nederland aan’. Ten enen male pleit zij voor latere selectie, want ‘heel veel talent gaat nu verloren’. Waar gaat het mis? Moorman wil niemand de schuld geven, hoogstens ‘het systeem’. Ik vraag me af of het niet zinvoller zou zijn om juist wél ergens de schuld neer te leggen. Praatjes vullen geen gaatjes. Symbool hiervoor kan ook de coffeeshop staan die pal naast de Vier Windstreken zit. Bestuurder Mirjam Leinders verzucht dat ze die al jaren tevergeefs probeert weg te krijgen. Via kansentafels zeker, denk ik dan onwillekeurig.

Toch ziet Bowen Paulle wel een systeem in de manier waarop een school als Hogelant functioneert. Hij noemt het ‘de gevangenis van lage verwachtingen’. De lessen op Hogelant zijn enorm inefficiënt omdat niemand enige verwachting van de effectiviteit ervan lijkt te hebben. Dat is een situatie die doorbroken moet worden, want ‘verander de situatie en ‘beng!’, een groeispurt.’ Paulle brengt deze gedachte in de praktijk door speciale bijlessen in een van de klassen van Hogelant te gaan verzorgen. De vraag die in de lucht blijft hangen is of Gianny hiervan gaat profiteren. Die lijkt intussen volledig murw te zijn geworden. Elke dag melden de leerlingen die te laat komen zich bij de conciërge, die dan meldt dat zij voor de zoveelste keer te laat zijn. Gianny komt een uur na de rest en is voor de achttiende maal te laat. Erger dan het te laat komen vind ik dat het Gianny niets lijkt te interesseren. Hij komt met een slechte smoes en maakt zich er lacherig van af. Een gesprek met de leerplichtambtenaar volgt. Gianny heeft uitgeslapen omdat het eerste uur een mentoruur was en ‘we doen gewoon niets in die les’. Zowel hij als de ambtenaar spelen hier een toneelstukje. De ambtenaar is geen moment geïnteresseerd en wijst slechts op de regels (‘je zult er toch moeten zijn’). Ja hoor, zegt Gianny, en beiden weten dat het niet waar is. Het nietsdoen in de les wordt later enigszins bevestigd tijdens een les begrijpend lezen. Lamlendig beantwoorden de leerlingen een paar meerkeuzevragen op de computer (‘Nee, niet Youtube, eerst dit.’) De rest van de les worden er games gespeeld en lijkt de leraar de seconden af te tellen tot de leerlingen het lokaal mogen verlaten. “Mijn onderwijshart huilt,” twitterde Thijs Roovers over dit moment. Aan het einde complimenteert de docent de leerlingen: “Goed gewerkt, jongen!” Uiteindelijk heeft Gianny samen met zijn moeder een gesprek met teamleider Geert, veilig verscholen achter een paar beeldschermen. Gianny is geschorst omdat hij een kopstoot heeft uitgedeeld nadat hij racistisch bejegend is. We horen niet wat de straf is voor degene die zich racistisch uitte, maar fysiek geweld ‘dat kan nu eenmaal niet’. Moeder is boos, Gianny is stil. Zij wil hem op een andere school. Welke school dan? “Maakt niet uit!” Maar teamleider Geert meldt dat het daarvoor te laat is. Gianny zit als het ware in een fuik. Een gefrustreerde moeder dreigt met een enkeltje Suriname voor Gianny en loopt tenslotte weg uit het gesprek. Wat opvalt is dat er wel over Gianny gepraat wordt, maar niet met hem. Niemand toont ook maar enige interesse in hem. Van Bowen Paulle’s mantra ‘The system told me I was dumb. The system was wrong’ blijft voorlopig alleen het eerste deel hangen.

Heel anders gaat het eraan toe op de Weidevogel, een school die tegen de weilanden ten noorden van Amsterdam aanschurkt. In deze wat minder kleurrijke klas lijken de kinderen continu bezig met één ding: het schooladvies. Viggo (11) wil graag met zijn drie boezemvrienden naar dezelfde school, maar de adviezen variëren van havo tot vwo. Ze maken zich er erg druk om, want ‘het advies is voor de rest van je leven’, maar tegelijk vinden ze het ‘best gek dat je er nerveus over bent want je krijgt een advies dat bij je past’. Deze jongens hoeven in ieder geval niet te knokken voor hun schooladvies zoals Yunuscan iets verderop dat duidelijk wel moet doen. Het is een schoolvoorbeeld uit de keuken van Marjolein Moorman. Later zien we Viggo met zijn ouders door de scholengids bladeren, een Technasium lonkt, maar Hyperion, ‘die  school met die glijbaan’ ook. Ze schamperen over bijlessen en doorgeslagen toetsgekte. Terecht, of een typisch geval van ‘white privilege’?

De Vier Windstreken krijgt bezoek van bestuurder Mirjam ‘ 16 basisscholen onder haar vleugels’ Leinders. Leinders wordt meegenomen op een tour door de school die ‘haar trots’ is. Na de grej of the day maken we nu kennis met een voor velen waarschijnlijk nieuwe loot aan de onderwijsvernieuwingsstam: mindfulness. Enthousiast mengt Leinders zich in een meditatief rugkrabbelmoment met een kikkerhandpop als verhaaltjesverteller. Een hallucinant moment, dat niet geduid wordt. Leinders is tot tranen geroerd, ook door de door juf Astrid ontwikkelde lesmethode. “In die boeken staan zoveel leesteksten, ze haken af, ze snappen het niet,” is haar verklaring. Bijzonder, omdat de Vier Windstreken zich afficheert als een taalrijke school. Waarom niet de kinderen helpen de leesteksten wel te snappen, bijvoorbeeld? Ze zegt toch niet voor niets: “Er is geen kind dat niet wil leren.” Het uurtje mindfulness moet dan maar even wijken.

We volgen op deze school ook nu weer Anyssa. Iedereen is erop gebrand dat zij niet zo zal worden als haar moeder, geen prettig dreigement voor een kind lijkt me. Zoals Gianny een enkeltje Suriname voorgehouden wordt, zo hangt Anyssa een enkeltje Amsterdam-West boven het hoofd. “Mama is voogd dus mama bepaalt, dat is het vervelende eraan.” En net als Gianny kan Anyssa slechts stilletjes knikken. Zo stilletjes zal zij even later in Artis, op stap met moeder en oma, naar het aquarium staren. De stemmige violen erbij wrijven het er nog eens goed in: Anyssa staat voor cruciale keuzes.

In deze flipperkast van een aflevering komen we tenslotte terecht bij basisschool de Vijf Sterren, gelegen in een wijk waar ‘zelfs geen restaurant is’. De school nodigt de leerlingen uit om te solliciteren op een plek in de ‘profijtklas’. Extra onderwijs op woensdagmiddag in een kleine groep. Er is plek voor zo’n 12 à 13 leerlingen, maar het blijkt dat zo’n beetje iedereen een plaatsje wil bemachtigen. Aan directeur Thea de taak om een selectie te maken. Alsof het om een baan gaat is er sprake van motivatiebrief en een heus sollicitatiegesprek. De kinderen dragen goede argumenten aan: les krijgen in een kleinere, rustigere groep, meer uitgedaagd worden, enzovoort. De twaalfjarige Vera staat centraal: zij ‘is een van de dertien gelukkigen’. Uit de profijtklasles die we te zien krijgen is niet direct af te leiden wat de meerwaarde ervan is. De kinderen oefenen het voeren van een sollicitatiegesprek, een les die je eerder zou verwachten voor degenen die op grond ervan niét tot de profijtklas zijn toegelaten.

De aflevering eindigt in majeur. Het chocoladeproject sluit af met een bezoek aan de Amsterdamse Hortus. Van de manier waarop de kinderen enthousiast schreeuwen ‘Jaaaaa, de Heliconia!’ zal elk onderwijshart sneller zijn gaan kloppen.

Dat was het. De aflevering sprong nogal van de hak op de tak zonder dat daar echt een aanleiding voor was. Ik heb daarom geprobeerd om in de bespreking meer structuur aan te brengen. Vorige week vroeg ik me af of de kijker zou blijven hangen. Het antwoord is: niet echt. De tweede aflevering van Klassen trok 602.000 kijkers, dat is ruim een kwart minder dan de eerste aflevering. Volgende keer gaan we door met het alternatief voor school: de wereld van criminaliteit en snel geld. Een ex-boef noemt de gevangenis alvast ‘ de criminele universiteit’. Ik vermoed dat niet iedereen zich daardoor zal laten afschrikken.

Casper Hulshof is redacteur van KomenskyPost