Omzien in verwondering – Dream School aflevering 8

Verslag van en nabeschouwing bij Dream School door Casper Hulshof

In de laatste aflevering van Dream School schieten de emoties alle kanten op. Himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt. Het is een verslag van de laatste dag, waarin veel meer gebeurt dan je op basis van de voorgaande ontwikkelingen zou verwachten. Dat komt ook doordat de aflevering de gebeurtenissen van die dag combineert met de persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen drie maanden later, en een gelukkig niet al te uitgebreide terugblik op hun Dream School-carrière. Samen met ons, de kijkers, blikken zij terug op zichzelf. We zien dus niet alleen de ontwikkeling binnen Dream School, maar ook die daarna, en wat we zien is over het algemeen hoopgevend.

In dit verslag heb ik geprobeerd de kris-kras verhaallijn enigszins te ontrafelen om het een en ander te verduidelijken en de verschillende ontwikkelingen te groeperen. Lucia voorspelt aan het begin van de dag al: “Er kan nog veel gebeuren. Ik ben hier pas klaar als de laatste bel is gegaan.” Er zijn geen lessen meer op deze laatste dag, alleen voorbereidingen voor de laatste avond, waarbij de leerlingen optreden en de maaltijd verzorgen. Het gaat meteen al mis, bij de generale repetitie voor het dansoptreden onder leiding van Shaker.  Terwijl Shaker even muziek uitzoekt, ontstaat een knallende ruzie tussen Janaicha en Demi. “Ik ga je kop eraf trappen!” klinkt het onder andere. Shaker reageert ontdaan en verbouwereerd. “Een freaking kinderdagverblijf is het hier!” Hij is woedend op Janaicha, die zichzelf niet in kan houden. “Ik ken mezelf en ik ga haar pijn doen”, reageert Janaicha.  Lucia en Eric zijn bang dat Janaicha ‘10 meter voor de finish’ zal stoppen. Dan komt Shaker in actie. “Ik vind het zo zonde. Je was ready om mensen te laten zien dat je wel degelijk deel wil uitmaken van deze maatschappij.” Met zijn eigen aanpak weet hij Janaicha over te halen. Dat doet hij handiger dan Manuela te vragen naar de herdenking van haar stiefmoeder. Alle ouders komen vanavond langs, maar voor Manuela komt niemand. Haar vader wil niets met het programma te maken hebben, omdat hij zich voor zijn dochter schaamt. Als Eric hem belt om hem over te halen wringt hij zich dan ook in allerlei bochten (“Ik heb geen auto”, “Ik moet op tijd medicijnen slikken”). Manuela gelooft er niet in en als hij na verschillende pogingen niet meer terugbelt,  meldt ze haar vader dat hij niet welkom is die avond.

Van verschillende leerlingen zien we hoe het hen drie maanden na de opnames van het programma vergaat. Jordy (“Dream School heeft mij helpen herinneren hoe leuk ik wiskunde vind”) loopt nu stage bij Barbara Baarsma. Sarah is bezig met het opzetten van een uniseks kledinglijn. Met hulp van ondernemer Jeroen van den Berg (die we voor het laatst tegenkwamen in aflevering 3) kan Sarah ook aan de slag bij een ‘brand agency’. Jeroen heeft meer stages geregeld voor de leerlingen. Shawnee (“Misschien had ik wat minder kunnen zeuren”) werkt in de schoonmaak en is hard op weg om weer een opleiding te gaan volgen. Brahim mag meelopen met een cameraploeg en volgt een opleiding in de logistiek. De weg omhoog is ingeslagen. Janaicha: volgt inmiddels een opleiding tot dansdocente. Ze is achteraf blij dat ze toch heeft doorgezet, en schrikt nu als ze zichzelf terugziet. Zij is niet de enige die achteraf hard met zichzelf geconfronteerd wordt: hetzelfde geldt voor Thicia, die met name moeite had de laatste week vol te houden.

“Anders stopt het hier”

Intussen komt Joris Bijdendijk de avondmaaltijd met de leerlingen voorbereiden. Hij verdeelt de groep in drieёn (voor-, hoofd-, en nagerecht). Demi zit tegen haar zin in bij de hoofdgerechtgroep, en scheldt in de gang Bijdendijk uit voor van alles en nog wat. Het is Eric tegen het zere been, zeker na het eerdere akkefietje met Janaicha. “Als zij nu niet bijdraait, dan dondert ze maar lekker op.” In een moeizaam gesprek met Demi maakt Eric duidelijk dat zij veel invloed op de groep uitoefent. Maar is dat haar te verwijten? Als Eric aan zijn verzoek om voor vandaag de rust te bewaren toevoegt: “Anders stopt het hier” loopt zij woedend weg. Een telefoontje met haar tante doet haar op haar schreden terugkeren. Lucia helpt haar toch nog een keer het gesprek met Eric aan te gaan.  “Jij bent zo scherp, dat doet mensen pijn.” Demi blijft, maar erg van harte gaat het niet. Vanaf aflevering 1 heeft iedereen Demi maximaal vertrouwen gegeven, maar zij heeft de verwachtingen nooit echt ingelost. Eric’s conclusie: “Jij kan veel meer zijn dan wat wij gezien hebben!” klinkt uiteindelijk meer als een machteloos verzoek dan een feitelijke constatering. Dat blijkt ook wel uit het portfoliogesprek dat zij voert met Karin Bloemen.

“Problemen zijn geen reden om dingen niet te doen,”

Bloemen neemt geen blad voor de mond. “Jij denkt dat je de queen bent en ik heb nieuws voor je: weet je hoe hard een queen moet werken om een queen te zijn? Je wilt beroemd zijn, maar ‘beroemd’ is geen beroep”. Demi voelt zich nog altijd een einzelgänger. Drie maanden later meldt ze een half jaar in een bar op het Griekse feesteiland Chersonissos te gaan werken. De coach weet haar met moeite tot een gesprek met een stylistenopleiding te overreden. Je zou kunnen zeggen dat Karin Bloemen’s uitspraken over beroemdheid een wat verouderde interpretatie ervan vertegenwoordigen. Juist in deze tijd is het wel degelijk mogelijk om, ook zonder al te hard te werken, beroemd te worden. Door deel te nemen aan een tv-programma, bijvoorbeeld. Of door te feesten op een Grieks eiland. Iets zegt me dat we nog niet het laatste over Demi gehoord hebben. Waar Demi op haar feilen gewezen wordt, gebeurt dat niet bij Thicia. Haar doel na drie maanden: ‘beroemd worden’. “Ik ben daarvoor gemaakt.” Uiteindelijk vindt Thicia een baan als serveerster in een restaurant. Prince maakte misschien wel de grootste ontwikkeling door. Van een gesloten, onbereikbare en onvoorspelbare jongen tot iemand die redelijk makkelijk in de omgang is. Hij werkt nu vier dagen in de week in een autowasstraat en is hard bezig om de weg terug naar school te vinden. “Problemen zijn geen reden om dingen niet te doen,” heeft hij geleerd.

En dan is het tijd voor de echte afsluiting. Die vindt plaats in aanwezigheid van verschillende ouders, gezinsleden en enkele oud-docenten. Janaicha, Coraleigh en Tess voeren een rap uit onder leiding van Lange Frans, met een persoonlijke en stevige tekst. Tijdens en na het verder uitstekende diner (“Het smaakte lekkerder dan het eruitzag!”) spreken leerlingen en hun ouders hun waardering uit voor elkaar en Dream School. De ouders zijn blij, trots, en emotioneel. Alleen de moeder van Pieter Paul toont zich nog altijd weinig tevreden over haar zoon. “Ik heb het er nog altijd moeilijk mee.” Er valt een ongemakkelijke stilte, die meesterlijk gevuld wordt door Lucia. Namens alle deelnemers spreekt zij haar bijzondere waardering voor Pieter Paul uit, waarna alsnog een groot applaus losbreekt. De avond wordt een groot succes. Een deel van het succes is te verklaren door de toewijding van de deelnemende BN’-er-leraren. Eric ziet hen niet als echte leraren (“Het worden geen zij-instromers”), en ziet daarin een extra compliment voor de reguliere Nederlandse docent, die week in week uit en jarenlang met leerlingen van diverse pluimage te handelen heeft. De laatste aflevering besluit waar de eerste aflevering mee opende: de voortijdig overleden Donilio. “Voor zijn ouders is het een troost dat hij bezig was zijn leven op orde te krijgen.”

Wat leren we van Dream School?

De problemen waarmee de deelnemende jongeren te maken hebben kwamen voort uit een breed scala aan achtergronden. Van drugsgebruik tot luiheid, van een verstoorde gezinsrelatie tot een ongewenste zwangerschap. De voice-over beloofde voorafgaand aan aflevering 1: “Deze leerlingen zijn extreem moeilijk te boeien”. Niets is minder waar. Deze leerlingen bleken extreem makkelijk te boeien, gegeven dat zij zich voldoende aangesproken en uitgedaagd voelden en dat het schild dat zij in de loop der jaren zorgvuldig om zichzelf heen gebouwd hadden, werd afgebroken. Bij de een lukte dit gemakkelijker dan bij de ander, maar dat het lukte bij elke leerling mag als een groot, en voor de gemiddelde kijker onverwacht succes beschouwd worden. We zijn misschien wel te gewend geraakt aan Mol- en Expeditie Robinson-achtige producties, waarin wekelijk iemand moet afvallen om het spannend en interessant te houden. Dream School streefde eerder de omgekeerde weg na: zestien uitvallers zo veel mogelijk binnen de boot houden. De loftrompet die Eric aan het einde over Nederlandse docenten steekt, is dan ook meer dan terecht: het gaat soms mis in het onderwijs, maar het gaat ook heel vaak goed, en dat is aan hun inzet te danken.

Dream School laat ons ook zien hoe groot de rol is die ouders spelen in het leven van de jongere. De ene Jordy valt af, en de andere blijft Dream School-leerling. De ene ouder is volledig afwezig, de ander barst juist in tranen uit bij de gedachte dat haar zoon het traject misschien niet af kan maken. Daarin zit voor sommigen een essentieel verschil. Ook al heb ik eerder over Dream School gezegd dat het niet echt een ‘school’ was, toch kregen we een aardig inkijkje in verschillende manieren van schools onderwijs. Je ziet het in de lescontext (netjes de banken en stoelen in het gelid, of een les op locatie), en in de stijl die de verschillende docenten (BN’er of niet) hanteren. Bij deze groep leerlingen is er heel veel dat niet werkt, en dat komt natuurlijk voor een groot deel door het bijzondere karakter van de groep, maar tegelijk zal er voor de ‘normale’ leerling veel te herkennen zijn geweest. Een al te strenge aanpak schrikt wel meer mensen af, en iedereen herinnert zich wel een docent die heel veel praatte en allerlei onbekende woorden gebruikte.

Er wordt pas echt geleerd als er sprake is van een ontmoeting tussen lesgever en leerling

Ik kan me voorstellen dat niet iedereen die voor een nieuw seizoen van het programma wordt gebeld zal staan te springen om een dergelijke ervaring te ondergaan. Tegelijk zagen we voorbeelden van ‘mooi’ onderwijs, vooral in de momenten dat docent en leerlingen echt contact maakten met elkaar. Onderwijskundigen zien onderwijs al jaren niet meer als louter kennisoverdracht, maar in feite deed elke goede leerkracht dat al nooit. Er wordt pas echt geleerd als er sprake is van een ontmoeting tussen lesgever en leerling. Het is een prettige gedachte dat we meerdere van dergelijke ‘ontmoetingen’ hebben mogen aanschouwen.

Het programma Dream School trok elke week ongeveer 450.000 kijkers. Dat is voor de zender NPO3 een respectabel aantal, maar het is in vergelijking met andere programma’s wat karig. Dat veel kijkers het programma een Televizierring gunnen, en het programma op de shortlist bij de laatste tien programma’s staat, is veelzeggend voor de kwaliteit ervan. Het is een groot compliment aan de productiemaatschappij, de deelnemers, maar bovenal aan de bezielende leiding van Eric van ‘t Zelfde en Lucia Rijker.

Casper Hulshof is gepromoveerd psycholoog en als docent onderwijskunde verbonden aan Universiteit Utrecht. Hij is medeauteur van het boek Jongens zijn slimmer dan meisjes en andere mythes over leren en onderwijs.