Trudo Herman
Eindtermen worden al geruime tijd niet meer geformuleerd in functie van vakken of leergebieden, maar in functie van een aantal sleutelcompetenties. Er wordt daarbij geen onderscheid meer gemaakt tussen vak- of leergebiedgebonden en vak- of leergebiedoverschrijdende eindtermen. Deze werkwijze werd eveneens gehanteerd bij het uitschrijven van leerplannen (en bijgevolg ook het ontwikkelen van leermiddelen en toetsen) voor het basisonderwijs. Ambitieuze generieke doelen zijn op de voorgrond gekomen. Eén van de gevolgen zou kunnen zijn dat het aanleren van elementaire basisleerstof van Nederlands en wiskunde ook op die manier onder druk is komen te staan.
Door die generieke doelen te benoemen als vaardigheden die losstaan van een context, werd de illusie gecreëerd dat ze kunnen worden getraind, los van die context. Bovendien wordt de controleerbaarheid van sommige algemene, volatiele en evaluatorafhankelijke eindtermen door veel mensen op de werkvloer in vraag gesteld. Bij uitvoerige vinkjesrapporteringen en schooldoorlichtingen heersen in dit verband soms onzekerheid, planlast en stress.
Het lijkt er zelfs soms op dat hoe meer men sommige generieke doelen nastreeft, hoe minder ze worden bereikt. Huidige resultaten in internationale peilingen voor bijvoorbeeld begrijpend lezen zijn niet om over naar huis te schrijven. Mijn eerste oud-leerlingen wisten echter wel met brio vlot te communiceren, oorzaken en gevolgen te ontdekken en hoofdgedachtes van teksten te formuleren, zonder daar expliciet op te oefenen.
Naast bovengenoemde generieke doelen werden ook specifieke didactische werkvormen opgelegd. Klassikale instructie, memorisatie en automatisatie moesten plaats ruimen voor meer coöperatieve werkvormen, contextueel, gepersonaliseerd, zelfontdekkend en geïntegreerd leren, ongeacht het vak, het niveau of de leeftijd van de leerlingen. Ook basisscholen moesten continuïteit en gradatie in die leerstrategieën kunnen aantonen. Rendabel voor onze allerkleinsten of niet, werkvormen werden een doel op zich.
Deze implementaties zijn met de beste bedoelingen gebeurd, ook in de ons omliggende regio’s of landen, maar we moeten de nadelen ervan onder ogen durven te zien. Wanneer op gebied van basisvaardigheden systematische, sobere en concrete curricula en dito didactiek ontbreken, moeten leerkrachten rekening houden met en opboksen tegen te grote verschillen in voorkennis bij leerlingen. Die spreidstand is nauwelijks houdbaar. Velen zijn gemuteerd tot opgejaagde zorgverstrekkers. Spijtige gevolgen zijn meer burn-outs en een gestaag toenemend lerarentekort. Werkomstandigheden van veel directies, leerkrachten, CLB-medwerkers en leerlingen zijn de voorbije decennia flink gewijzigd en het is een vreemde vaststelling dat bij het opleggen en implementeren van bovengenoemde eindtermen, leerplannen en didactische werkvormen weinig acties werden ondernomen om de gevolgen van deze wijzigingen aan te kaarten.
Wil men zoveel mogelijk elf- of twaalfjarigen een geloofwaardig getuigschrift toekennen, dan is stapsgewijs en gestructureerd lesgeven met concrete inhouden en een rijke woordenschat voor welbepaalde leeftijden een goede optie. Uiteraard zijn sleutelcompetenties en leergebiedoverschrijdende minimumdoelen belangrijk, maar men mag niet van kinderen verwachten dat ze moeten lopen voor ze kunnen kruipen. Op dit vlak wordt de lat best weer op realistische hoogte gelegd. Eerst lezen en tellen dus voor ’t schoentje gaat knellen. De grootste veldslagen zijn soms de kleinste.
De nog steeds geldende eindtermen en leerplannen hebben niet opgebracht wat men ervan heeft verwacht. Het lijkt me een logische stap dat ze zullen worden vervangen om alvast betere basisleerkansen en arbeidsomstandigheden te creëren. Het boek Kennisrijk kansrijk – Naar een curriculum voor diepe denkers is binnenkort beschikbaar en zal hierbij wellicht inspiratie kunnen bieden. Katholiek Onderwijs Vlaanderen kondigde begin december 2024 aan dat er een grondige update komt van het ZILL-leerplan (basisonderwijs) waarbij opnieuw meer aandacht zal worden geschonken aan een kennisrijk curriculum, basisvaardigheden, effectieve didactiek en Nederlands als instructietaal.
Moedige en hoopvolle koerswijzigingen.
Trudo Herman, maart 2025
Onderwijsliefhebber van nu, tussen vroeger en later, oftewel polyfoon gekweekte antieke lesgever. 4 jaar leider KSA Menen, opleiding onderwijzer (Normaalschool Torhout), diploma Hogere Opvoedkundige Studiën (Torhout), 42 jaar voor de klas gestaan (Vrije Centrumschool Zuid campus Klein Seminarie Roeselare) en lesgever jeugdmuziekatelier Menen. Voornaamste hobby’s: muziek, reizen, lesgeven en schrijven, o.a. tekstjes met sympathie voor (oud-)leerlingen en (oud-)collega’s, maar ook voor elke actor in het onderwijs, die zich met hart en ziel inzet om leerlingen te doen groeien en bloeien.
Geef een reactie