Door Haye van der Werf
(redacteur van KomenskyPost)
Enige jaren geleden zou hierboven nog als titel gestaan hebben: Maar die zin is achterhaald. Want ‘boeken,’ in de fysieke zin, is een obsoleet begrip geworden.
“Het groot vakantieboek” (vroeger een must!) is niet meer leverbaar bij Bol.com.
Literatuur etc. bevindt zich tegenwoordig op allerlei ‘devices’. Daarvan kun je overal lezen! Hoe u onderstaande boeken dan ook meeneemt is mij om het even maar ze lezen is een aanrader!
Het zijn, anders dan u wellicht verwacht of hoopt, toch weer boeken die zijdelings of direct met onderwijs te maken hebben. Omdat we het nu eenmaal niet kunnen laten. Onderwijs is een roeping, geen vak dat je tussen negen en vijf en alleen buiten de vakantie beoefent.
Dus wat is er mooier dan juist tijdens zo’n verblijf op dat exotische strand te reflecteren op je beroep, je werk en de uitdagingen in het komend jaar.
Bovendien is de vakantie bij uitstek een gelegenheid om afstand te nemen van de hectiek van alledag en eens te kijken naar het wijdere perspectief, de context waarbinnen het onderwijs zich afspeelt en ontwikkelt. Het overzicht heeft een wat bizar maar oplopend vrolijk karakter. Van enigszins pessimistisch, zelfs ‘dystopisch’ tot relativerend en optimistisch, de ideale context om na de vakantie weer vol goede moed aan de arbeid te gaan.
Het dystopisch begin.
De laatste tijd wordt in toekomstvoorspellingen en daarmee samenhangende boekrecensies weer steeds vaker het begrip ‘dystopie’ gehanteerd.
Eerlijk gezegd was die term inmiddels uit mijn vocabulaire verdwenen.
‘Dystopie’ staat voor: “Het tegengestelde van de utopie, dat wil zeggen: een tekst waarin weliswaar een toekomstbeeld gegeven wordt, maar dat van de utopie verschilt door het negatieve beeld dat van die toekomst wordt geschilderd.”
De boeken waarin dat begrip min of meer manifest aan de orde komt zijn:
– Tijd van Woede (Een geschiedenis van het heden), Pankaj Mishra;
– Homo Sapiens (De geschiedenis van de mensheid), Yuval Noah Harari;
– Homo Deus (Een kleine geschiedenis van de toekomst), idem
– Wat op het spel staat (Over de digitalisering en de klimaatverandering), Philipp Blom.
Waarom juist deze boeken hier aangeraden?
In al deze boeken wordt aandacht besteed aan de historische en recente politieke, economische en sociale ontwikkelingen. Nadrukkelijk wordt gewezen op de gevolgen voor de verscheidene bevolkingsgroepen, landen en onderlinge verhoudingen.
Klimaatverandering, digitalisering, robotisering, artificiële intelligentie, nationalisme, terrorisme en populisme komen uitgebreid aan de orde en de verwachte effecten liegen er niet om.
Eén van de meest vergaande conclusies is te vinden bij Philipp Blom; “ Over afzienbare tijd zal een derde van de bevolking zich overbodig voelen. Hun inzet en hun creativiteit tellen niet meer mee. Ze kunnen niet staken, want ze hebben geen baan. Hij noemt het “het recept voor revolutie en het begin van het einde van de democratie.”
Hier wordt nadrukkelijk ook geduid op veel leerlingen/studenten die nu nog onderwijs volgen maar in de toekomst mogelijk getroffen worden door overbodigheid.
Harari wijst op hetzelfde probleem: wellicht zal er een supermens ontstaan: een sterke, extreem lang levende, hyperintelligente godmens dus. Dan volgt een scheiding in supermensen en gewone mensen. Onderlinge verhoudingen, gelijke mogelijkheden zullen worden aangetast. Juist nu allerwegen een pleidooi wordt gehouden voor nieuwe curricula en herstel van de ambachtsman (zie Marianne Zwagerman, Doekle Terpstra en Paul Rosenmöller) is het zaak deze tendensen te bestuderen en het onderwijs er op aan te passen.
In het NRC van 5 mei doet Harari overigens een suggestie op de vraag “Meer sociologie of juist meer biologie en programmeren?” Hij antwoordt: “Nee, nee. Het belangrijkste is geestelijk evenwicht en emotionele intelligentie. Hiermee kunnen de kinderen zichzelf later telkens opnieuw uitvinden in een heel veranderlijke wereld.”
Relativerend en optimistisch
Deze twee karakteristieken bleven bij mij hangen na lezing van navolgend boek.
In Nederland zijn als heel wat boeken verschenen over de geschiedenis van het Nederlandse onderwijs. Standaardwerken of persoonlijke beschouwingen.
Onder meer Jos van Kemenade, Leo Lenssen en Sjoerd Karsten hebben daar een bijdrage aan geleverd.
Daar is recent een nieuwe uitgave aan toegevoegd: Een geschiedenis van het onderwijs in Nederland, Piet de Rooy.
Na het bovenstaande wat somber en dystopisch begin is dit echt een vrolijke aanrader.
Piet de Rooy (tot 2009 hoogleraar Geschiedenis van Nederland (UvA)) heeft na zijn pensionering met kennelijk plezier dit boek geschreven.
Bewust zal gekozen zijn voor “Een geschiedenis van het onderwijs in Nederland”. Het is nadrukkelijk niet dé Geschiedenis. Maar ik stel me zo voor dat hij (als pensionado) met kennelijk plezier vanuit zijn studeerkamer heeft teruggekeken op het onderwijs in Nederland. Dit bovendien aan de hand van de onderwijscarrière van zijn vader (begonnen als ‘kwekeling met akte’) en hemzelf.
In een afwisseling van ‘grande’ en ‘petite histoire’ geeft hij zijn beeld van de geschiedenis van dat onderwijs. Ingebed in verwijzingen naar politieke, economische en wetenschappelijke ontwikkelingen kenschetst hij zowel de groei als de inhoudelijke ontwikkeling van de school en het leren.
Het leukste zijn de licht cynische conclusies over de rol van de ‘ijzeren ring’ rond de scholen: de talloze commissies, belangenorganisaties, adviesbureaus en charlatans: een lust om te lezen. Niets veranderd lijkt het wel en impliciet een oproep om als docent het heft in eigen hand te nemen. Lees A.L. Snijders!
Maar ook vileine inkijkjes in de academische discussies over dat onderwijs en de persoonlijke bejegening van hoogleraren. Voorbeeld: Langeveld over A.D. de Groot: “Een tirannieke schoft (–) met ‘verachting der opvoeding’ en ‘verraad aan het kind!” Waarvan acte.
de Rooy’s conclusies zijn behartigenswaardig en relativerend.
Enerzijds kost het de grootste moeite om het onderwijs te veranderen, maar anderzijds scoort het Nederlandse onderwijs hoog bij de OESO en andere organisaties! Het gaat nog niet zo slecht en dat is vooral te danken aan al degenen die met passie in het onderwijs werken. Zoals u.
Ik kan u dus terecht een goede vakantie wensen en veel leesplezier.
Haye van der Werf
NB. Mocht u nu helemaal geen zin hebben in boeken over onderwijs:
– “De Stille Diplomaat” – Annet Bleich. De biografie van Max van der Stoel. Een indrukwekkend en zorgvuldig tijdsbeeld!
Voor de filosofische diehards:
– “De geest uit de fles” – Ger Groot. Een fraaie inleiding in de filosofie van de laatste vier eeuwen.
– “Spinoza en de vreugde van het inzicht” – Kees Schuyt. Wel even de kinderen naar het zwembad en een rustig plekje zoeken maar dan een inspirerende leeservaring over een groot filosoof.
Geef een reactie