Deze week ontvangt Barbara Ehrenreich uit handen van Willem-Alexander de Erasmusprijs. Comenius, die oorspronkelijk Komensky heette, treedt als filosoof en humanist en pedagoog/didacticus een eeuw later in de voetsporen van Erasmus. Ruim een eeuw na Erasmus verschijnt in Amsterdam (1657) zijn Didacta Opera Omnia. Comenius geldt als de eerste onderwijsvernieuwer.
Niet vreemd dat wij bijzonder geïnteresseerd zijn in de Amerikaanse journaliste en onderzoekster Barbara Ehrenreich. Het interview met haar in Buitenhof maakt nog nieuwsgieriger naar deze van oorsprong celbioloog met een natuurkundige achtergrond. Zij werd beroemd met een boek waarin ze haar ervaringen als participerend journaliste aan de onderkant van de Amerikaanse samenleving beschreef. Ze werkte als schoonmaakster bij rijke Amerikanen waar ze voor $7,50 per uur toiletten schoonmaakte. Een vrouw die bewondering verdient.
Om die reden toog ik naar de Duif, een voormalige kerk aan de Amsterdamse Prinsengracht, waar zij zou worden ondervraagd door Raoul Heertje. Een goed gevulde Duif, en een teleurstellend gesprek dat maar niet op gang kwam. Het thema was optimisme. Was dit de keuze van Ehrenreich? Zij wilde het vooral hebben over positief denken. Je moet in de VS positief denken. Ze kwam met haar eigen ervaringen toen ze borstkanker had en een tas met goodies kreeg alsmede een rose borstkanker beer. Helpt positief denken als je kanker hebt bij de genezing? Dat blijkt uit geen enkel serieus onderzoek. Kanker werd zelfs gepresenteerd als een gift van het ziekenhuis waarbij je de mogelijkheid kreeg weer over jezelf na te denken. Je had eigenlijk pech als je het niet kreeg, volgens Ehrenreich.
Het positieve denken is volgens Ehrenreich een reactie op het 19e eeuwse calvinisme dat vanuit Europa naar Amerika is gebracht. Iets waar mijn familie in de 19e eeuw een stevige bijdrage aan heeft geleverd. Er zijn inmiddels meer Lepeltakken in de VS dan in NL. Maar dit terzijde. In het pure calvinisme zijn we gedoemd en slechts enkelen zullen na hun dood de hemel bereiken. We zijn hier niet om te genieten van het leven. Fiets eens door de Alblasserwaard en kijk naar de namen van veel boerderijen. Zij spreken boekdelen.
Met name in het begin van de 20e eeuw is er sprake van een verandering. Door vergaande massaproductie en marketing ontstond de salesman. “Is er een salesman in de zaal?” vroeg Ehrenreich. Slechts een moedige man stak zijn hand op. De salesman verkocht alleen goed als hij met een positieve boodschap aan de deur zijn stofzuiger verkocht.
Met een positieve blik kun je het in de VS tot miljonair brengen. Blijf je arm of word je ziek dan heb je het aan jezelf te danken. Eigen schuld dikke bult. De American Dream maakt alles mogelijk. Van krantenjongen tot miljonair. Vreemd dat Jort Kelder in zijn Buitenhofinterview ook Trump noemde als voorbeeld. Voor Trump geldt dit juist niet. Hij is als jonge jongen met de miljoenen van zijn huisjesmelkende vader zijn bedrijf gestart.
Het hele gesprek bleef verder erg aan de oppervlakte. Heertje sprong van de hak op de tak en ging veelal op de (lollige) human interest-tour. Met vragen als: “Wat hebt u tegen uw kleinkinderen gezegd toen u naar Nederland ging?” Ehrenreich antwoordt met een ironische ondertoon: “Een prijs ophalen die belangrijker is dan de Nobelprijs”.
Het werd bijna pijnlijk toen aanwezigen vroegtijdig de zaal verlieten. Na ruim een uur vond de organisatie het welletjes. Jammer dat er vanuit de zaal geen vragen konden worden gesteld, dan kon de avond wellicht gered worden.
Bij vertrek kregen we haar essay Beyond Humanism mee naar huis. Een pleidooi voor respect voor de dieren waar Marianne Thieme een blos van op de wangen zou krijgen. Ons DNA verschilt minder dan 1% van sommige zoogdieren. We verschillen dus niet zoveel, volgens Ehrenreich. Met haar opmerkingen over het gevaar van het uitsterven van diersoorten kan geen redelijk denkend mens het oneens zijn. Haar opmerkingen over taal zijn problematisch. Taal is volgens Ehrenreich niet uniek voor de menselijke soort. Ook de niet-menselijke soort kent taal. Ze noemt de bekende voorbeelden: vogels, dolfijnen, walvissen en ook prairiewolven. Het draait natuurlijke allemaal om de definitie van (natuurlijke) taal. Een wezenskenmerk van natuurlijke, menselijke taal is dat de mens en alleen de mens beschikt over een computationeel, combinatorische systeem (de grammatica) waarmee hij met een relatief beperkt aantal regels oneindig veel zinnen met complexe zinsstructuren kan voortbrengen.
Erg veel optimisme en positief denken heb ik helaas bij deze wat zure dame niet kunnen ontdekken. Het lukte Ehrenreich niet het gesprek op een wat hoger niveau brengen. Misschien wilde ze dat ook niet. De poging van Heertje het gesprek te koppelen aan haar kleinkinderen, die, vermoed ik, al lang niet meer zo klein zijn, liep spaak.
Wat overbleef was de indruk dat Ehrenreich een Amerikaanse combinatie is van Maarten van Rossum (‘grumpy old man’), Midas Dekkers (‘tegendraadse bioloog’) en Marianne Thieme (‘Jean d’Arc tegen het dierenfront’).
Jan Lepeltak
Geef een reactie