Dream School ook onderwijstechnisch interessant

Door Casper Hulshof

Het wemelt van de hulpprogramma’s op televisie, en een aantal daarvan ligt al een tijdje onder vuur. Moet je de kijker opzadelen met het leed van een ander, en is de mate van hulp misschien te veel aangepast aan het programmaformat? Wat is belangrijker, welzijn of kijkcijfers: of sluit het een het ander niet uit? De Publieke Omroep doet ook aan hulpprogramma’s, maar gooit het gewoonlijk over een andere boeg. Er wordt duidelijk geprobeerd dieper liggende maatschappelijke problemen aan de oppervlakte te brengen, bijvoorbeeld. Ook wordt meer gebruikgemaakt van feitelijke informatie. Wat minder drama, dus. Een populair thema daarbij is de jongere die buiten de samenleving dreigt te vallen. Eerder zagen we dat bijvoorbeeld bij Prem Radhakishun’s De School van Prem (uitgezonden in 2009) en bij het BNN-programma De langste dag  (uitgezonden in 2014). In beide gevallen ging het om een gevarieerde groep jongeren, die gedurende een bepaalde periode getraind en gevolgd werd. Uiteraard ontstonden onderling spanningen en niet iedereen haalde de finish. De langste dag kon tegelijkertijd ingaan op en informeren over de verschrikkingen en heldendaden van de Tweede Wereldoorlog.

Ook het afgelopen week begonnen Dream School  bewandelt deze weg. Een groep van 16 ‘misfits’ krijgt een unieke kans aangeboden: enkele weken lang onderwijs volgen dat wordt verzorgd door allerlei bekenden uit de kunst, wetenschap, politiek, en andere disciplines. Alles staat onder leiding van Lucia Rijker (ervaringsdeskundige) en schoolleider Eric van ‘t Zelfde. Het programma bestaat uit afleveringen van elk 50 minuten en  wordt geproduceerd door No Pictures Please, het bedrijf van Ewout Genemans. Het format werd in 2011 uitgezonden in Engeland als ‘Jamie’s Dream School’ (gepresenteerd door Jamie Oliver), en later ook in de Verenigde Staten. Wat we zien is een poging om de jongeren, die in leeftijd variëren van een jaar of 17 tot ergens in de 20, weer enigszins in het juiste spoor te krijgen. Dat betekent: een opstapje om weer een opleiding te gaan volgen, of om weer in zichzelf te gaan geloven. Lucia Rijker formuleert het vooral als het omzetten van potentie (bij elk van de jongeren aanwezig) in daadkracht. Van een leien dakje gaat dat niet en het proces dat elk van de jongeren doormaakt is waar het om draait in dit programma. De camera volgt hen niet alleen in de speciaal hiervoor ingerichte ‘school’ (een klooster dat ver van de bewoonde wereld afligt; sommigen moeten er elke dag ruim twee uur voor reizen), maar deels ook thuis en in andere omgevingen. Toch is het een echt NPO-programma in de zin dat de focus niet op drama ligt. Dat was in dit geval makkelijk geweest want de jongeren zijn niet bepaald soepele leerlingen. De programmanaam ‘Dream School’ is dan ook eigenlijk ironisch, want voor de betreffende leerlingen gaat het allerminst om de school van hun dromen. Het is in meerdere gevallen de laatste strohalm die zij kunnen grijpen, de laatste handreiking die hen wordt geboden. Thuiszitten en werkloosheid liggen anders in het verschiet. Gelukkig is daar Lucia Rijker, die graag haar ‘attitude’ door wil geven.
Zij ziet veel kansen, wat natuurlijk wel logisch is bij deze leerlingen.

Ze vergelijkt de school met een gevecht in de ring. Toepasselijk, want de aflevering eindigt met een daadwerkelijk gevecht in de boksring.

“het programma is onderwijstechnisch gezien ook interessant”

Ik was zelf vooral benieuwd naar het onderwijs in dit programma. “Deze groep is extreem moeilijk te boeien” wordt ons al tijdens het intro toevertrouwd. De leerlingen weten het zelf ook wel. Zoals een het verwoordt: “Ik kan niet niks doen, dat is mijn probleem op school, dat ik te lang moet zitten en luisteren … mijn hoofd is er te lang uit geweest.” Eric van ‘t Zelfde is recht door zee, no-nonsense, en houdt van een stevige aanpak. Daarmee was hij weliswaar in Rotterdam succesvol, maar Lucia Rijker laat hem fijntjes weten dat een van de redenen van zijn succes het feit was dat hij een aantal van de grootste probleemleerlingen van school stuurde. “Juist die leerlingen zitten nu hier.” Hij introduceert aan het begin zijn bekende ‘1 schoolregel’: “Je gedraagt je”. Het leidt tot hoorbaar zuchten, want het is juist deze regel waar de jongeren zo’n moeite mee hebben.

De docenten zijn over het algemeen (maar niet allemaal) bekende Nederlanders. In de eerste aflevering zijn dat bijvoorbeeld advocate Inez Weski (“Whisky?”, “Ik ken d’r niet dus zo bekend is ze niet”) en politiek adviseur Jack de Vries. De leerlingen zien dat als iets positiefs. Prince (16) zegt bijvoorbeeld dat het fijn is dat hij leskrijgt van mensen “die iets met hun leven hebben gedaan” in plaats van (echte) leraren. Prince is een jongen die niet in de buurt van zijn oude school mag komen, na een geweldsdelict. De thuissituatie en achtergrond van de jongen is op zijn best treurig te noemen, iets dat voor anderen ook geldt. Ook zijn sommigen flink gepest. Demi bijvoorbeeld, die in haar jeugd fotomodel was (over haar leven: “It sucks. Hoe zeg je dat in het Engels?”) Demi is altijd een buitenbeentje geweest en draagt in de groep ook een afwijkend, PVV-gericht standpunt uit. Dat lijkt opnieuw tot uitsluiting uit te lopen. Brahim (22) was vooral een echte leraarpester, die een tijd in de gevangenis heeft doorgebracht. Zijn drijfveer om er toch iets van te maken: de plotselinge dood van zijn oudere broer.

“Jack de Vries laat zien dat hij wat van onderwijs begrijpt”

Het mag duidelijk zijn: met deze leerlingen omgaan vereist een speciale en deskundige aanpak. Hoe doen de ‘bekenden’ het? Het antwoord is: heel gevarieerd, en dat maakt het programma onderwijstechnisch gezien ook interessant. Inez Weski lukt het bijvoorbeeld niet om ‘af te dalen’ wat betreft haar zorgvuldige woordgebruik. Woorden als ‘casus’ en ‘trachten’ gaan de leerlingen boven de pet. En: “Ze bleef maar u zeggen. Mijn hoofd crashte”. Onder de studiolampen gaat Weski steeds meer zweten, de leerlingen haken af. Op Tess na, een leerling die na een ernstig ongeluk met een frituurpan en een afgebroken zwangerschap voortijdig het vwo verliet en daar nu veel spijt van heeft. Je kunt je afvragen of er voor Tess geen andere route terug het onderwijs in was dan deelname aan dit programma. Zelfs Lucia Rijker lijkt zich dat al vrijwel meteen af te vragen. Wat de les helpt is dat het onderwerp interessant is: hoe streng dient de overheid tegen drugsdealers op te treden. Voor de leerlingen relevant, want we zien enkelen van hen vrijwel continu met een sigaret in de hand en ook wordt er flink van wiet gebruikgemaakt, zelfs stiekem achter het schoolgebouw. Uit deze en andere lessen wordt duidelijk dat geprobeerd is enigzins bij de leefwereld van de leerlingen aan te sluiten. Dat lukt de ene keer beter dan de andere en bij de ene leerling natuurlijk ook beter dan bij de andere.

Jack de Vries laat zien dat hij wat van onderwijs begrijpt. Hij zet de tafels in een U-opstelling zodat niemand echt achterover kan leunen, en gaat actief de discussie met de leerlingen aan. Hij constateert al vlug dat het noemen van de naam Wilders bij verschillende leerlingen als een rode lap op een stier werkt. Niet alleen de leerlingen, ook de docenten worden in dit programma met hun neus op de feiten gedrukt. Een anatomische les bij professor Hugo Heymans in het AMC is wat dat betreft ook inzichtelijk. Heymans is een door de wol geverfde docent die zich noch stoort aan leerlingen die niet opletten (“studenten doen ook soms van alles tijdens college”), noch zich stoort aan taalgebruik of vreemde vragen. Voor een wetenschapper is tenslotte elke vraag interessant. Die open houding zijn deze leerlingen totaal niet gewend.

“een prachtig voorbeeld van het verkeerd implementeren van ICT in een lessituatie”

 De laatste docent is kunstenaar Frank E. Hollywood. Een aanvankelijk goede les (“iedereen kan tekenen, ook degene die niet kan tekenen”) vervalt in chaos zodra Frank de leerlingen hun tekening op een tablet wil laten digitaliseren. Het is een prachtig voorbeeld van het verkeerd implementeren van ICT in een lessituatie. De inhoud van de les gaat verloren in een zee van klachten over het werken met de tablet. Brahim vervalt in zijn rol als pestkop, wat leidt tot een boeiende discussie tussen Eric en Lucia: een draai om de oren geven of een uitgestoken hand blijven bieden? Lucia neemt de jongen mee in de boksring en vertelt hem dat hij op televisie een rolmodel kan zijn voor duizenden andere jongeren. Die druk had zij van mij niet op zijn schouders hoeven leggen. Wel maakt haar demonstratie indruk op Brahim en de anderen. Het wordt nog spannend of het haar lukt om Brahim te laten stoppen met roken. Aan het eind blijft ook de vraag hangen welke van de leerlingen als eerste het traject zal verlaten, want dat er afvallers zullen zijn lijkt haast onvermijdelijk.

Dream School slaagt erin te overtuigen, met name omdat Lucia Rijker en Eric van ‘t Zelfde het hart op de goede plaats hebben en er echt op gebeten zijn dit ‘experiment’ te laten slagen. In een programma als dit zijn de leerlingen een gegeven, maar de omgang met hen is dat niet. Ook de docenten doen hun uiterste best. Echte leraren zullen zo nu en dan (en sommigen waarschijnlijk voortdurend) met kromme tenen op de bank zitten: er zou vaak zo veel meer inzitten. Maar het leidt wel tot reflectie over de optimale aanpak, en over de vraag of hier wel sprake is van een onderwijsprobleem. Zoals Eric zegt: “Deze leerlingen zijn zo beschadigd, die hebben echt aandacht nodig”. Als dream school echt wil slagen, dan is alleen onderwijs wellicht ontoereikend om alle wonden te helen.

NB: Voor de eerste uitzending overleed deelnemer Donilio onverwacht in de nacht van 9 op 10 januari. Op verzoek van zijn familie wordt de reeks toch in zijn geheel uitgezonden.

Casper Hulshof is gepromoveerd psycholoog en als docent onderwijskunde verbonden aan Universiteit Utrecht. Hij is medeauteur van het boek Jongens zijn slimmer dan meisjes en andere mythes over leren en onderwijs.