Webcam-lessen als middel om het lerarentekort tegen te gaan?

Door Wilfred Rubens

De Volkskrant bevatte onlangs een artikel over de inzet van ‘webcam-lessen’ als middel om het lerarentekort tegen te gaan. Het artikel portretteerde onder meer een wiskunde-docent die vanuit Hoensbroek als zzp-er les gaf aan een 6 VWO-klas uit Gouda. In deze blogpost wil ik reflecteren op dit initiatief. Ik maak daarbij een onderscheid tussen mogelijkheden en beperkingen. In het radio 1 journaal was recent een lerares Duits te horen die banaf thuis een aantal lessen geeft thuis met een webcamera.

De titel van het artikel in de Volkskrant luidde “Een onzichtbare hand schrijft formules op het digibord“. Docent Hub Kusters staat in een leeg klaslokaal. Hij heeft achter zich een digibord, en voor zich een laptop met webcam. Leerlingen zien op hun laptop het digibord, en op een kleiner scherm de docent zelf. Een onderwijsassistent is aanwezig voor ‘klassenmanagement’ (ondersteuning leerlingen, orde houden, enzovoorts).

Mogelijkheden

Ik kan me voorstellen dat scholen op de korte termijn kiezen voor deze oplossing, als het alternatief is: geen les. Je kunt inderdaad op afstand instructies geven en ook interacteren met lerenden. In vergelijking met jaren geleden is de technologie veel stabieler en betrouwbaarder. Zie ook mijn recente blogpost over de effectiviteit van webinars (met kanttekeningen bij de generaliseerbaarheid). Afhankelijk van de doelgroep, kan dit goed werken. De doelgroep moet in staat zijn zich te focussen op de instructie. De voordelen van deze aanpak moeten voor deelnemers opwegen tegen de nadelen.
De combinatie met een live aanwezige onderwijsassistent kan goed werken. De onderwijsassistent bewaakt of leerlingen niet bezig zijn met andere zaken dan de les, kan onrust hanteerbaar maken, eventuele problemen verhelpen en vragen beantwoorden. Of lerenden stimuleren vragen te stellen aan de docent.

Je hebt verschillende leertechnologieën die je hiervoor kunt gebruiken. Maak in elk geval gebruik van een technologie waarbij de instructie goed te zien is, en de docent goed te verstaan. Verder zijn faciliteiten om te interacteren van belang. Veel interactie en afwisseling zorgt ervoor dat lerenden ‘bij de les’ blijven. Voorkom dat geluid gaat rondzingen. Deze werkwijze vergroot jouw repertoire als docent. Het werk kan er aantrekkelijker door worden.

Beperkingen

Bij deze vorm van leren is altijd sprake van een cognitieve en psychologische afstand (‘transactional distance’) tussen lerenden en docent. Als docent heb je minder binding met de lerenden. De afwisseling tussen face-to-face leren en synchroon online leren kan daarbij helpen. Dit is van invloed op de effectiviteit van het leren. Als docent heb je minder goed zicht op de betrokkenheid van lerenden bij de les. Dat kun je deels ondervangen door veel interactie, en door een goede onderwijsassistent die ter plekke aanwezig is.
Als je leerlingen langere tijd in de klas met een laptop laat werken, dan is het risico op afleiding groot. Instagram, Facebook, enzovoorts: ze zijn twee klikken verwijderd. Dit is ook afhankelijk van je doelgroep. Een onderwijsassistent kan dit bewaken. Maar dan nog is dit best een klus.
Niet elke leerinhoud leent zich voor deze aanpak. Denk aan het uitvoeren van proeven of het samen ontwikkelen van artefacten.
Het risico bestaat dat je als docent vooral informatie gaat overdragen en zaken gaat voordoen. Het is wel mogelijk om lerenden online in groepjes te laten werken of om lerenden te laten presenteren. Het risico bestaat dat je rol als docent wordt beperkt tot overdragen van informatie. Terwijl je ook pedagoog bent. Hierdoor kan het werk van een docent minder interessant worden. En dat is juist één van de vele oorzaken van het lerarentekort.

De neiging bestaat om een groep op afstand ‘mee te laten kijken’ met een live les. Los van problemen met het afstemmen van roostering, is het ook lastig om als docent je aandacht over een face-to-face groep en een online groep te verdelen. Het engagement van deelnemers aan de online groep zal minder zijn. Bovendien vraagt een virtuele klas-sessie een andere aanpak dan een face-to-face aanpak (o.a. de noodzaak van meer interactie).

Je zult je als docent moeten bekwamen in het verzorgen van synchroon online onderwijs. Dat is leuk, maar kost ook tijd en energie. De neiging bestaat om online groepen groter te maken dan face-to-face groepen. Dat is immers mogelijk als elke deelnemer een eigen laptop of tablet heeft. Als docent heb je echter ook online een bandbreedte aan aandacht die je kunt geven aan lerenden. David Wiley heeft dit ooit getypeerd als het ‘teacher bandwith problem‘.

De neiging bestaat om lerenden niet meer naar school te laten komen. Je kunt immers ook vanuit thuis onderwijs volgen. Hier kleven bij de doelgroep van het basis- en voortgezet onderwijs ook nadelen aan.

De combinatie van een docent op afstand en onderwijsassistent ter plekke leidt ertoe dat deze oplossing niet echt goedkoop is. Je zult ook nog eens moeten investeren in leertechnologie.

Ik ben geneigd om synchroon online leren vooral in te zetten als lerenden en docenten het lastig vinden om fysiek bij elkaar te komen. Bijvoorbeeld als er geen fysieke ruimte is om elkaar te ontmoeten of als reistijd een knelpunt is, in combinatie met werk en privé. Afgelopen week heb ik daarom een webinar verzorgd voor een groep volwassenen die deelnemen aan een post-bachelor opleiding.

Binnen het basis- en voortgezet onderwijs zou ik echter niet zo snel kiezen voor deze vorm. Behalve als je af en toe een expert virtueel je onderwijs binnen wilt halen. Of indien lerenden anders geen onderwijs krijgen. Een lange termijn-oplossing voor het lerarentekort in het basis- en voortgezet onderwijs is dit volgens mij niet.

Volgens Evgeny Morozov zijn we echter geneigd om technologie te gebruiken om allerlei problemen op te lossen. Mensen zouden echter zelf hun verantwoordelijkheid nemen om problemen echt aan te pakken. Technologische oplossingen leiden volgens hem tot symptoombestrijding. Bovendien leidt dit tot een toenemende macht en invloed van technologiebedrijven met een vaak bedenkelijke agenda, filosofie en handelswijze.

Photo by Liesbeth Wattimury (www.liesbethwattimury.nl)

Deze bijdrage is een geredigeerde versie van een blog dat eerder verscheen op de site van Wilfred Rubens https://www.te-learning.nl/.