De Trias Politica in het onderwijs

Judith Porcelijn

Woensdagavond
Ik begin het gratis open webinar met een korte introductie. Ook al hebben we maar een half uur, we kennen het belang van relatie in het onderwijs. Ons doel is dat men iets van ons leert en we weten: je leert alleen iets nieuws van iemand die je kent/ vertrouwt. Daar begint echt onderwijs mee.

De eerste wet
Een leraar zet de Trias Politica buiten spel. Dat is de eerste wet. 
Beschrijving volgens Wikipedia: De trias politica, driemachtenleer of scheiding der macht(en) is een theorie van de staatsinrichting waarin de staat opgedeeld is in drie organen die elkaars functioneren bewaken. De tegenwoordig meer gebruikelijke verdeling kent een wetgevende macht die wetten opstelt, een uitvoerende macht die het dagelijks bestuur van de staat uitoefent en een rechterlijke macht die deze uitvoering toetst aan de wet.
Waar het ons om gaat, is dat wij misschien wel graag willen dat ons onderwijs democratisch is, maar dat dat in de praktijk vrijwel onmogelijk is – in een klas in ieder geval.
Als leraar zijn wij zowel koning, rechter als politieagent. We voeren de regie over onze klas – koning, we houden in de gaten wie zich wel en wie zich niet aan de regels en afspraken houden – politie, en we beslissen wie welke straf krijgt bij het overtreden van onze regels en afspraken – rechter.
Op het moment dat de leerlingen in een klas ergens over mogen meebeslissen, is de leraar nog steeds de wetgevende macht; zij beslist waartussen gekozen mag worden. En natuurlijk is er een stilzwijgende afspraak dat er alleen wenselijke mogelijkheden genoemd mogen worden door leerlingen. Een leerling die zijn kont tegen de krib gooit en iets (schijnbaar) onmogelijks of brutaals roept, kan rekenen op sancties. Schijndemocratie?

Donderdagochtend
We krijgen enthousiaste reacties op ons webinar. Het is, naast een theoretische basis, een opwarmertje voor onze online training Orde Houden. De volledige training wordt – na een aarzelend begin – goed verkocht. Ook omdat ik online hulp aanbiedt als een cursist ergens niet uitkomt of vragen heeft.

Overpeinzingen

We krijgen enkele vragen over de Trias Politica. Voor leraren geschiedenis is het natuurlijk gesneden koek, maar voor een paar leraren vergt onze stelling nogal wat denkwerk. Zo denken sommigen dat onze stelling niet klopt, ‘omdat de leraar de Trias Politica is’. Anderen trekken de stelling schoolbreed ‘omdat de directie en het bestuur eigenlijk de baas zijn’.

Ik besluit ook over te gaan op denkwerk. De kern van onze stelling is dat er géén Trias Politica is in een klaslokaal. Maar schoolbreed… hoe ziet het er uit als ik de Trias Politica op het hele onderwijs plak?

De wetgevende macht
Die lijkt me duidelijk: dat is de overheid, de Tweede Kamer. Want Nederland is een democratie met Trias Politica. De uitvoerende macht zouden dan de leraren zijn – oftewel: iedereen die op een school werkt. De rechterlijke macht wordt dan uitgeoefend door de Inspectie van het onderwijs.
Hé… waar blijven de besturen in deze theorie?

De uitvoerende macht
Hoe ik ook puzzel in mijn hoofd: ik kom altijd bij de leraren uit. Zij zijn degenen die het onderwijs geven, in de letterlijke zin des woords. Ik kan het bestuur vervolgens plaatsen als wetgevende macht. De directie, IB-ers, zorgcoördinatoren, MR-leden enzovoort fungeren als (dagelijkse) rechterlijke macht. Nu mis ik de inspectie in mijn verhaal én de Tweede Kamer.

De rechterlijke macht
Als ik begin bij de Inspectie van het onderwijs, loop ik ook vast. De leraren blijven de uitvoerende macht. Maar de inspectie stelt niet de leraren verantwoordelijk, maar de besturen. Om deze theorie te laten werken, moet ik de besturen neerzetten als wetgevende macht. Als verlengde arm van de Tweede Kamer. Alle andere mensen die op scholen werken voegen zich bij de leraren. Bijzonder: nu heb ik zo ongeveer de huidige situatie in beeld.

Ik denk dat hier de knelling zit
De groep die de wetgevende macht uitoefent, is erg groot. Te groot. Naast de overheid en de besturen zijn er andere belanghebbenden die erg veel invloed uitoefenen op de dagelijkse gang van zaken in het onderwijs: de lobbygroepen in de Tweede Kamer, de onderwijsraden, de vakbonden, de media, de uitgeverijen, de softwareontwikkelaars, enzovoort. En zij fungeren allemaal als groep; als groep oefenen zij een enorme invloed uit. Zij bewaken zowel de uitvoerende als de rechtelijke macht. En helaas: vaak zonder enige kennis van onderwijs.
De leidinggevenden moeten een groot gedeelte van het theoretische gedachtegoed van alle wetgevende machten in de praktijk uitvoeren. Ze kunnen knel te komen zitten tussen theorie en praktijk. Een zware baan.
En ach ja, de inspectie. Die hebben het allemaal goed op papier staan én de meeste inspecteurs zijn redelijke mensen met een hart voor onderwijs. De rechterlijke macht doet het m.i. best aardig. Ook zij wisselen niet van pet. En ze bewaken de beide andere machten, zoals het hoort.
De leraren zijn wel met heel veel, maar zij zijn geen groep en zijn daardoor moeilijk in staat om invloed uit te oefenen op de beide andere machten. Zij zijn allen Koning in hun eigen klaslokaal, op hun eigen eiland. Soms vinden ze elkaar op het Malieveld, maar gewoonlijk hebben zij geen tijd om als groep een vuist te maken. Zij hebben als enige groep de kennis, maar weinig tot geen invloed én nauwelijks middelen om de beide andere machten te bewaken.

Mijn punt
Gooi de besturen, raden en lobbygroepen de deur uit. En gooi alsjeblieft de Lumpsum er achteraan. Stel daarna een nieuwe Trias Politica op:

Wetgevende macht: Directie (zij maken hun wetten, binnen de kaders van de onderwijswet – die misschien wel een beetje aangepast moet worden)
Uitvoerende macht: Leraren (en OOP)
Rechterlijke macht: Inspectie

Lekker duidelijk. Klaar. Geen gedoe. Alles komt in evenwicht. Er is weer ruimte voor controle en overleg.

O, ja: de Trias Politica geldt ook dán nog steeds niet in het klaslokaal.

Wil je het gratis webinar zien met alle Drie Wetten van Orde?

Klik hier en dan even naar beneden scrollen naar het filmpje.

Judith Porcelijn is lid van de redactie van KomenskyPost, voormalig leraar en maakt onder andere samen met Laura van de Wiel online lessen voor leraren.