Onderwijs in de verkiezingsprogramma’s deel 1: VVD en CDA

Steven Geurts, blogger en docent biologie bekeek de verkiezingsprogramma’s van de acht grote partijen op het onderdeel onderwijs. Hierbij het eerste deel van de drie delen met zijn bevindingen te beginnen met twee coalitiepartijen (deel 1 en 2). 

Steven Geurts

We maken ons op voor de verkiezingen in maart 2021. De verkiezingsprogramma´s zijn geschreven, de lijsttrekkers leren hun speeches uit het hoofd, en de woordvoerders spinnen erop los. Midden tussen de coronasores, toeslagenaffaire, een dreigende economische crisis en hete politieke hangijzers als vluchtelingenproblematiek, het woningtekort, de stikstofcrisis of het klimaat zal onderwijs in de campagne een onderschoven kindje zijn. Toch weten u en ik beter. Er is geen groter politieke erfenis dan het onderwijs aan een hele generatie, dus laten we een duik nemen in de belangrijkste hoofdstukken van de verkiezingsprogramma’s van de grote partijen. Ik heb de acht grootste partijen (peilingwijzer 20 december 2020) bekeken. Te beginnen met de regeringspartijen.

Ik ging op zoek naar antwoorden op de problemen waar het onderwijs vandaag de dag mee te maken heeft. Over wat die problemen dan precies zijn verschillen de meningen nog wel wat. Ik heb die vraag hier en daar in onderwijsland gesteld en de reacties naar eigen inzicht gegroepeerd rond vijf rode lijnen. 

1. Ongelijkheid. Groter wordende verschillen, versterkt door het afstandsonderwijs van de coronacrisis, de aansluiting PO-VO (advisering), inclusief onderwijs, passend onderwijs, het leenstelsel en het (niet kunnen) stapelen van diploma’s zijn hier onderdelen van. En natuurlijk het antwoord op de grote vraag: hoe pakken we die kansenongelijkheid aan?
2. Kwaliteit. De onderwijskwaliteit in Nederland daalt, al jaren. We dalen op internationale ranglijsten, het aantal laaggeletterden neemt toe en de leesvaardigheid neemt af. Wat zijn de politieke partijen van plan om de kwaliteit weer te laten stijgen?
3. Lerarentekort. Zonder docent voor de klas houdt alles op. Zou meer salaris helpen, in het bijzonder in PO en VSO? Kleinere klassen? Of andere bevoegdheden? Minder werkdruk? En als we het dan over werkdruk hebben, nemen we meteen het hoger onderwijs mee. De werkdruk is daar omgekeerd evenredig met het aantal vaste contracten en dat laatste is echt heel laag.
4. Onderwijsvernieuwing. Er zal geen partij te vinden zijn die niet iets wil toevoegen aan het curriculum. Maar wat moet eruit? En hoe staan partijen in de onderwijsbrede beweging naar gepersonaliseerd leren? Vallen er lessen uit het afstandsonderwijs te trekken? En willen partijen eigenlijk doorgaan met de veel betwiste curriculumherzieningcurriculum.nu?
5. Vrijheid van Onderwijs. Waar vier jaar geleden de term ‘artikel 23’ voorzichtig hier en daar viel, hebben we daar na vier jaar compromispolitiek van D66 en CU weinig meer van vernomen, totdat enkele weken geleden het onderwerp weer hoog op de politieke agenda kwam door wat onhandige verklaringen. Ik ben benieuwd of we ons kunnen opmaken voor een herziening van het uit 1917(!) stammende artikel 23. 

VVD: Sterkere rol overheid, alleen kansenongelijkheid ontbreekt

De VVD heeft een lijvig document afgeleverd met een flinke onderwijsparagraaf. Onder de titel ‘Onderwijs en Vrijheid’ vinden we klassiek (neo)liberaal gedachtengoed. Het eerste onderwerp is meteen al vrijheid van onderwijs, waarbij de wrijving tussen art. 1 en art. 23 genoemd worden. De VVD wil art. 23 niet herzien, maar wel ondergeschikt maken. Bijzondere scholen krijgen een acceptatieplicht. Een islam-kritische ondertoon is overigens duidelijk in deze paragraaf aanwezig. 

• Het tweede grote onderwerp bij de VVD is onderwijskwaliteit. Die moet omhoog vinden ze. Dat de VVD’ers daar neoliberale instrumenten als prestatiebeloning geschikt voor achten zal voor niemand als een verrassing komen. Ook wil de VVD een grotere rol voor de overheid als prestaties achterblijven. Zelfs het vervangen van de gehele schoolleiding wordt genoemd als optie, maar er zal nog heel wat water door de Rijn stromen voordat dat juridisch geregeld is. 
• Het derde thema bij de VVD is flexibilisering. De coronacrisis heeft laten zien dat het onderwijs anders georganiseerd kan worden en dat is goed, vinden ze. Ook moeten maatwerkdiploma’s mogelijk worden, waarmee vakken een niveau hoger worden afgesloten en daarmee toegang bieden tot hoger vervolgonderwijs. De ironie is dat de VVD-instellingen wel alle vrijheid geeft om te selecteren voor én achter de poort, dus in de praktijk zullen die maatwerkdiploma’s allemaal weinig uitmaken. 
• Voor het hoger onderwijs komt nog een sausje marktwerking over die flexibilisering heen. Zo moeten studenten de rijksbekostiging ook kunnen meenemen naar private aanbieders, gaat collegegeld voortaan per studiepunt en ook blijft het leenstelsel bestaan. Opvallende andere punten uit het program zijn dat de onderwijsinspectie de taak krijgt om vooraf lesmateriaal te beoordelen op democratische waarden, gemeenten iets te zeggen krijgen over of nieuwe scholen mogen starten en thuisonderwijs vakkundig de nek wordt omgedraaid. Leraren zullen ook geïnteresseerd zijn in het feit dat salarisverhoging er alleen voor de excellente leraren is. Ook verdwijnt de lerarenbeurs. Daarvoor in de plaats komt het ‘recht’ om iedere twee jaar ‘terug naar de opleiding’ te gaan. 
• Al met al een samenhangend VVD-onderwijsprogramma, met aandacht voor bijna alle grote thema’s van dit moment. Alleen kansenongelijkheid komt niet in het stuk voor. Verder blijft de VVD weg van dubieuze politieke resultaten uit het verleden zoals het passend onderwijs of het basisschooladvies. Onverwacht is dat de VVD op een aantal punten juist voor een grotere rol van de overheid pleit en dat ze stelt dat ‘aanvullende investeringen’ nodig zullen zijn om de onderwijskwaliteit te verhogen. Of dat onder de streep ook een plus betekent is nog maar de vraag. Deze onderwijsparagraaf biedt de VVD in elk geval alle ruimte in de coalitieonderhandelingen over een ministerie wat ze graag aan anderen zullen laten.

CDA: gecombineerde schooladviezen en school betaalt de bijlessen

In het verkiezingsprogramma van het CDA is ook een flink hoofdstuk gereserveerd voor onderwijs. Onder de titel “Goed onderwijs dat iedereen gelijke kansen biedt” komen de meeste actuele thema’s wel aan bod. Na een vaag begin over dat het woord “afgestudeerd” geschrapt moet worden uit het woordenboek – daar zullen de huidige studenten blij mee zijn – komen we bij een betoogje over de onderwijskwaliteit. Dat het CDA zegt dat ‘de lat omhoog gelegd moet worden’ (sic) onderstreept onbedoeld het punt over slechte schrijfvaardigheid.

Het CDA-programma is aardig compleet. Een tikje conservatief misschien, maar dat had niemand anders verwacht. Wel blijft bij veel punten onduidelijk wat het CDA nu precies wil en blijft het teveel hangen bij de goede bedoelingen. Zo moet het ‘gezag en respect voor leerkrachten’ weer hersteld worden, en dat wil het CDA onder andere doen met een goed salaris dat meer ruimte biedt voor beloning van extra inzet. In de zin erna gaat het over het speciaal onderwijs of wijken met kinderen met leerachterstanden, maar of het CDA nu lokale bonussen wil uitdelen, prestatiebeloning mogelijk wil maken of gewoonweg overuren uit wil betalen blijft onduidelijk. Ook wordt het leesvaardigheidsprobleem benoemd, maar komen we met ‘wij versterken het leesonderwijs’ niet echt veel te weten over wat het CDA dan precies van plan is.

De grote onderwijsthema’s dan. Kansenongelijkheid wil het CDA bestrijden door basisscholen de optie te bieden om kinderen vanaf 3 jaar al op school te ontvangen. Ook vindt het CDA dat bijlessen voortaan bekostigd moeten worden door het regulier onderwijs en willen ze ruimte bieden aan verlengde brugklassen en ‘gecombineerde schooladviezen’. Daarnaast maakt het CDA zich hard voor de herinvoering van de basisbeurs voor studenten.

Een duidelijke visie op de dalende onderwijskwaliteit ontbreekt, maar het CDA hoopt dat door het samenvoegen van alle lerarenopleiding in een regio gaat leiden tot een kwaliteitsimpuls. Op het gebied van het lerarentekort blijft het bij het bieden van een stagevergoeding voor stagiairs die al voor de groep staan en een halvering van het pabo-collegegeld in het eerste jaar.

Op het gebied van curriculumherziening blijft het opvallend stil. Alleen ‘meer aandacht’ voor Duits en Frans in het VO en zelfs het hoger onderwijs. Wederom blijft te precieze uitwerking achterwege. Ook wil het CDA in het eindexamen ‘burgerschap, democratie en rechtsstaat’ apart gaan toetsen. Verder verwacht het CDA veel van het online onderwijs. De coronacrisis heeft een ‘geweldige impuls’ gegeven en die ontwikkeling moet versterkt worden. Leerkrachten moeten extra tijd krijgen om die omschakeling goed vorm te geven.

Een klein interessant puntje: het CDA wil een uitzondering mogelijk maken om niet al je vakken op het hoogste niveau te doen. Dat ze daarmee ingaan tegen de kernvakkenregeling van voormalig CDA-minister Van Bijsterveldt is op zich al boeiend, maar het feit dat we dit punt in meerdere andere verkiezingsprogramma’s terugzien is nog veel interessanter.

Over de vrijheid van onderwijs gaat het natuurlijk ook, en het zal voor niemand een verrassing zijn dat het CDA dat een groot goed vindt en alles wil laten zoals het nu is. Goed toezicht en strenge handhaving gaan ervoor zorgen dat elke school goed onderwijs zal geven. Is dat ook weer opgelost.

Al met al heeft het CDA een uitgebreid onderwijshoofdstuk, waar de nieuwe woordvoerder wel een paar jaar mee vooruit kan. Het programma laat ruimte genoeg aan de invulling en onderhandeling aan de coalitietafels. Met name de basisbeurs en het art. 23 standpunt zijn dan belangrijke onderwerpen waarover we nog wel wat zullen horen en de positie van het CDA cruciaal zal zijn. Interessant voor de onderhandelingen daarbij is dat het CDA hun standpunt qua Art. 23 licht wijzigde, wat de deur mogelijk open zet voor een acceptatieplicht. We gaan het zien.

Steven Geurts (33) is leraar biologie en teamleider in het voortgezet onderwijs. Hij is actief op Twitter onder @stevengeurts en publiceert ook op zijn eigen site.