Studiedesoriëntatie

Johan Dewilde

Ons onderwijssysteem vraagt leerlingen en hun ouders om de zoveel jaar een nieuwe school of hoger onderwijsinstelling en studierichting te kiezen. Leerkrachten, gespecialiseerde diensten, familie en andere vertrouwelingen helpen hen daarbij. Belangenvrij zijn zij niet allemaal, want soms hoopt de ene school een leerling te houden, terwijl een andere hoopt dat diezelfde leerling de overstap maakt. Hoger onderwijsinstellingen kennen die ambivalentie als geen ander: informeren en marketing voeren lopen door elkaar. Een neutrale buitenstaander kan dan maar hopen dat de leerlingen zichzelf kennen en dat ze zich goed informeren over hun opties. Naar verschillende infodagen gaan en overal kritische vragen stellen aan lesgevers en studenten zou standaard moeten zijn. Maar we weten allemaal dat niet iedereen dat doet. Als opleidingshoofd sprak ik vroeger bij de start van elk academiejaar studenten die we op geen enkele infodag gezien hadden en die zuiver en alleen afgingen op onze reputatie. Gelukkig heb ik me daar nooit om geprezen. Het is een probleem en het groeit nog.

Vandaag organiseren we collectief online infodagen die in het beste geval hun naam waarmaken: dagen waarop online info wordt doorgegeven. De pols nemen van een opleiding kan je daar als toekomstige student heel moeilijk, hoeveel leerlingen of studenten de opleiding ook inschakelt. Het gevaar voor een verkeerde studiekeuze lijkt dan ook groot. Voor het hoger onderwijs komt daar nog een probleem bij. De huidige eerstejaarsstudenten hebben niet alleen het probleem dat ze zich vorig jaar moeilijker konden oriënteren, dit academiejaar kunnen ze moeilijker socialiseren in de opleiding waar ze voor gekozen hebben. Ze zien amper medestudenten, laat staan studenten in hogere jaren met wie ze zich zouden kunnen identificeren of die het beeld van hun opleiding of later werkveld kunnen bijstellen, om nog te zwijgen over de studiebezoeken die wegvallen.

Zij die eerder een professionele dan een academische opleiding volgen en in het eerste jaar stage lopen kunnen dat tot op zekere hoogte compenseren. De relatief goede examenresultaten van eerstejaarsstudenten in januari in Vlaanderen zijn een opsteker. Helemaal geruststellen doen ze niet. Voor corona waren er ondanks de betere context voor studieoriëntering en onthaal van nieuwkomers ook al studenten die later in het academiejaar afhaakten omdat ze zich miskeken hadden op de opleiding.

Vreemd genoeg heb ik vaak van studenten gehoord dat ze zich een verkeerd beeld gevormd hadden van het lerarenberoep. Ja, u leest dit goed, er zijn achttienjarigen die al vanaf de peuterklas op school zitten en dag in dag uit met leraren in functie omgaan, die vervolgens zeggen dat ze leraar willen worden en die toch vaststellen dat de job waar ze voor studeren anders is dan gedacht. Als je in de familie of vriendenkring geen optometrist of biotechnoloog kent en beslist daarvoor te gaan studeren, zou je een harde reality check nog kunnen verwachten, maar niet van een leraar in spe. Of vergis ik me en is het omgekeerd. Misschien gaan studenten zich juist goed informeren over studierichtingen en beroepen die verder van hen afstaan en is net de vertrouwdheid met andere de reden waarom ze de nood niet voelen om het beroep en de studie eens grondig te bestuderen.

Meer nog, misschien is het grootste probleem niet dat we een aantal mensen ten onrechte aantrekken, maar dat we een heel aantal mensen die wel het geschikte profiel hebben mislopen omdat ze net zo goed een fout beeld van het beroep hebben. Hallo lerarentekort?

Voor de poort, achter de poort

Bij Odisee, mijn hogeschool, is een groep van collega’s onder leiding van Ellen Moens begin dit academiejaar aan een denkoefening begonnen om het onthaal van studenten te verbeteren. Na een beperkt literatuuronderzoek en de analyse van eigen ervaringen en die van een aantal andere instellingen in binnen- en buitenland hebben ze een model opgesteld waarbij studieoriëntering en het onthaal van studenten na de inschrijving meer op elkaar afgestemd worden, zodat ze een logisch geheel vormen en juist aanvoelen voor studenten. Bij de uitwerking ervan zijn ze begonnen bij de laatste fase, wanneer de studenten al gekozen hebben.

Onderstaand eenvoudig schema ordent de doelstellingen. De belangrijkste aanleiding om naar het onthaal te kijken is vaak een probleem met de drop-out cijfers. Om die omlaag te krijgen moet er veel vroeger ingegrepen worden. Naast een betere studieoriëntering, een stuk werk dat nog op de plank ligt, moet er aan binding en integratie gewerkt worden. Corona maakt beide heel lastig. Aan ons om te zorgen dat studenten elkaar toch kunnen ontmoeten. Maar het blijft niet bij een goed contact met enkele medestudenten. We moeten studenten ook binden en integreren in de opleiding zelf, een specifieke tak van het hoger onderwijs en in een studiedomein of werkveld. Onthalen is met andere woorden meer dan welkom heten, kennismaken en ervoor zorgen dat iedereen aan het studiemateriaal raakt. Socialiseren in een interessegebied en beroepswereld met medestudenten, docenten en vertegenwoordigers van het toekomstige werkveld is even noodzakelijk. 

Het klinkt logisch. Toch zijn er ongetwijfeld opleidingen waarvan de logica en opbouw heel impliciet blijft, zeker het eerste jaar. Docenten en curriculumontwikkelaars veronderstellen te gemakkelijk dat de studenten alle vakken wel tot een betekenisvol geheel zullen integreren. Of dat ook klopt, checken ze zelden. Let wel, een echte verkenning in de breedte en diepte kan op korte termijn de drop out verhogen. Studenten die op hun plaats zitten zullen hun studiemotivatie voelen stijgen door te proeven van wat hen wacht en door andere geïnteresseerden te leren kennen. Studenten die echter fout gekozen hebben, zouden sneller dan anders hun conclusies kunnen trekken. Toch is ook dat laatste in ieders belang. Niemand voelt zich graag aan het lijntje gehouden en de studenten die wel goed gekozen hebben raken gedemotiveerd als ze groepswerken moeten maken met afhakers. Dit toont eens te meer aan hoe belangrijk de studieoriëntatie is, het werk voor de poort. Studenten snel laten beseffen dat ze verkeerd gekozen hebben doe je des te meer moreel verantwoord als je er ook alles aan doet om hen al zo goed mogelijk te informeren vóór ze inschrijven.

Wellicht moeten we als opleiders niet alleen proberen helder te maken wat de studie en het beroep dat erop aansluit inhouden, maar ook uitdrukkelijk verkeerd begrip wegwerken. Als lerarenopleider heb ik zelden slechte kiezers ontmoet die op voorhand dachten dat leraar een 9 to 5 job was. Ik heb er wel meerdere geweten die dachten dat kleuteronderwijs in essentie spelen en knutselen met kinderen is of dat wie zich minder in zijn sas voelt bij leeftijdgenoten en volwassenen, beter met kinderen kan gaan werken.

Neem gerust een kijkje en ontdek de bouwstenen van een goed onthaal. Je zal zien dat er ook sprake is van een inspiratiebundel achter een interne hyperlink. Als je die ook wil, mail dan naar ellen.moens2@odisee.be.