‘Het gaat om eerlijke kansen en hoe het anders kan.’ Waarom de Onderwijsraad de kern mist. (deel 2)

Door Ben Wilbrink

In dit tweede deel van zijn blog gaat Ben Wilbrink op de vraag hoe het anders kan. Hoe kunnen testen toch bijdragen tot eerlijker kansen in plaats van het misleidende ‘gelijke kansen’.

Het gaat op vele plaatsen natuurlijk al anders, want alleen conservatieve landen zoals Duitsland, Oostenrijk en Nederland hebben die vroege selectie van leerlingen naar algemeen vormend en beroepsgericht onderwijs. Zie Van de Werfhorst (2011) voor een overzicht dat hij schreef in reactie op een eerder advies van de Onderwijsraad over onze vroege selectie. Die vroege selectie naar achteren schuiven helpt wel, maar gaat geen wezenlijke problemen van oneerlijke kansen oplossen. 

Een probleem dat de laatste jaren breed wordt onderkend is dat heel veel leerlingen als functioneel analfabeet (lezen, rekenen) het basisonderwijs verlaten: hun eerlijke kansen zijn dan allang verkeken. En het is onnodig, hè! Het moet hier dus echt anders, het basisonderwijs moet vol aan de bak: alle leerlingen hebben bij het verlaten van de school een goede beheersing van de basisvaardigheden. Daar hoeft echt geen stelselwijziging voor opgezet te worden: fatsoenlijke opleiding en werkomstandigheden voor leerkrachten zouden voldoende moeten zijn. 

En dan. Want daarmee is het basisonderwijs wel minder oneerlijk, maar nog niet eerlijk. Laat ik beginnen met een artikel uit de AERA e.a. Standards: 

Standaard 12.3 (p. 195-6) “Those responsible for the development and use of educational assessments should design all relevant steps of the testing process to promote access to the construct for all individuals and subgroups for whom the assessment is intended.”

A.D. de Groot (1970) zou het formuleren als: leerlingen moeten zich doeltreffend op toetsen of examens kunnen voorbereiden. Wat wordt getoetst moet zuiver zijn: de bedoelde leerstof, niets anders. Dus niet bedoeld of onbedoeld ook intelligentie, sexe, sociaal-economische status (SES), leeftijd, of buiten school opgedane kennis mee toetsen. Dat heet scheefheid, ‘bias’, bij de buren. Zie ook de toelichting bij die standaard 12.3. Dat zou gelden voor een eindexamen voor het basisonderwijs, maar zo’n examen hebben we niet.  

Het punt dat ik wil maken is net iets anders. Stel dat er wèl een eindexamen zou zijn, dan zou dat doeltreffend moeten zijn voor te bereiden. Laten we zeggen dat die voorbereiding al begint in groep drie. Doeltreffend voorbereiden geldt natuurlijk voor alle leerlingen in gelijke mate, dus niveaugroepjes vormen – differentiëren – is al gauw in strijd met standaard 12.3. Laten we standaard 12.3 ook op het dagelijkse onderwijs zelf toepassen. Dat is niet zo’n vreemde gedachte als op het eerste gezicht misschien lijkt. Job Cohen (1981, Studierechten) bouwde zijn promotieonderzoek op de stelling dat algemene beginselen van behoorlijk bestuur – dat zijn in het algemeen rechtsbewustzijn levende rechtsbeginselen, niet vastgelegd in wetgeving maar wel in jurisprudentie – ons ook iets hebben te zeggen als algemene beginselen van behoorlijk onderwijs.  

Als doeltreffend onderwijs dat onderwijs is dat door alle leerlingen doeltreffend is te volgen, laten we dat dan in orde maken. E. D. Hirsch, Jr. (2016) kan als inspiratiebron dienen. Of er in Nederland basisscholen zijn die dit ideaal benaderen, ik ken ze niet (ik weet niet alles), maar ze zijn er vast wel. Het ideaal benaderen houdt ook in dat de verschillen tussen leerlingen in groep 8 gering zijn, en het algemene niveau hoog: royaal de meeste advies havo of vwo. Zo zien we hoe eerlijk basisonderwijs gaat zorgen voor paniek bij de te vroege overgang naar een te gedifferentieerd voortgezet onderwijs. Dat zal ze leren.  

Ik heb dat boek van Hirsch ook genoemd omdat het gaat over kinderen behoeden voor bewezen ondeugdelijke onderwijsconcepten, een onderwerp dat ik in deze blog niet meeneem, maar dat wel een belangrijke bron van oneerlijkheid is. 

‘Making kids cleverer’

En het voortgezet onderwijs dan? De Onderwijsraad slaat op de zoektocht naar eerlijker onderwijs het basisonderwijs over, en begint bij het voortgezet onderwijs. Dat is ingewikkeld, want het huidige basisonderwijs levert een wel heel erg heterogene groep leerlingen aan. De raad wil weg van de vakjes van het standenonderwijs, heel verstandig, maar zet in op sterker differentiëren, en dat is nu juist een eufemisme voor oneerlijk onderwijs.  

Ik ga hier geen ingewikkelde analyses over geven, maar probeer de boel kort te sluiten door aan de hand van een voorbeeld te laten zien dat eerlijk onderwijs mogelijk is. Ik leid het in met een citaat uit het voor onze thematiek zo passende boek van David Didau: Making kids cleverer. A manifesto for closing the advantage gap. 

“There are schools, organisations and individual teachers who are realising the potential of the approaches outlined in this book. They have understood that if children from disadvantaged backgrounds are given the same access to powerful knowledge as their more privileged peers, they can start to close the advantage gap. There are always barriers and excuses. But while some prevaricate [vaagtaal spreken], others are proving that all children can become cleverer.” [Didau, p. 278]

In zijn laatste voetnoot geeft Didau aan dat de Michaela Community School in Londen, kort ‘Michaela’, zo’n voorbeeld is van wat ik voor het gemak maar Onmiskenbaar Eerlijk Voortgezet Onderwijs (OEVO) noem.  

Michaela neemt ongeselecteerd kinderen op uit achterstandssituaties (armoede, criminaliteit, gebroken gezinnen), en neemt die vrijwel allemaal mee tot goede of uitstekende prestaties op resultaten aan het eind van een 5e of 6e leerjaar. In 2014 gestart van scratch, is Michaela in 2017 in alle categorieën ‘outstanding’ naar oordeel van de inspectie Ofsted (Richard Adams, 2017). Engeland vergelijkt de GCSE-resultaten (eind 5e klas) met testresultaten aan het eind van het primair onderwijs, Michaela scoorde 5e in de landelijke ranglijst (Richard Adams, 2019). De school bereikt werkelijk indrukwekkende resultaten. 

Mede-oprichtster Katharine Birbalsingh publiceerde twee bundels met bijdragen over deze school (2016, 2020), en gaf in 2018 een ontroerende (mijn emotie destijds) keynote in Amsterdam, Making Shift Happen. 

Eerlijk voortgezet onderwijs: het kàn, beste bewindslieden van OCW, want het bestaat. En het is een opschaalbaar concept.  

En dan kom ik terug op de vraag naar validiteit van de eindtoets en van differentiërend onderwijs, en hoe die in beginsel alleen via het experiment is te bepalen. Michaela is zo’n experiment. Nee, geen experiment in de strikte zin van die term, met controlegroepen etcetera. Maar wel omdat het zeg maar een constructief bewijs is van de mogelijkheid van eerlijk onderwijs dat leerlingen ongeselecteerd opneemt. Er is geen eindtoets nodig! Dus de vraag naar validiteit van de eindtoets verdwijnt in het niets. Er is natuurlijk wel sprake van enig differentiëren in het onderwijs van Michaela, maar het lijkt er toch wel sterk op dat het een zeer milde variant is van wat de Onderwijsraad voorstelt dat in de driejarige brugklassen van een nieuw voortgezet onderwijs moet gaan gebeuren. 

referenties

Richard Adams (16 Jun 2017). Britain’s strictest school gets top marks from Ofsted. The Guardian. https://www.theguardian.com/teacher-network/2017/jun/16/britains-strictest-school-gets-top-marks-from-ofsted

Richard Adams (17 Oct 2019). GCSEs. Pupils with behavioural issues failing to meet exam benchmark. The Guardian. https://www.theguardian.com/education/2019/oct/17/pupils-with-behavioural-issues-failing-to-meet-exam-benchmark 

AERA, APA, NCME (2014). Standards for Educational and Psychological Testing. https://www.testingstandards.net/open-access-files.html

Katharine Birbalsingh (Ed.) (2016). Battle hymn of the tiger teachers: the Michaela Way. John Catt Educational. [niet (meer?) in druk]

Katharine Birbalsingh (2020). Michaela: The Power of Culture. John Catt Educational. https://www.athenaeum.nl/boek/?authortitle=birbalsingh-katharine/michaela-the-power-of-culture–9781912906215

Herman van Boxtel, Ronald Engelen, Anja de Wijs (2011). Wetenschappelijke verantwoording van de Eindtoets Basisonderwijs. Cito Primair Onderwijs. https://tinyurl.com/3puxkb8y

M. Job Cohen (1981). Studierechten in het wetenschappelijk onderwijs. Proefschrift Leiden. Tjeenk Willink. online: http://www.benwilbrink.nl/projecten/toetsvragen.8.htm#Cohen_1981

Lee J. Cronbach (1971). Validity. In R. L. Thorndike: Handbook of educational measurement. American Council on Education.

David Didau (2018). Making kids cleverer. A    manifesto for closing the advantage gap. Crown House. https://www.crownhouse.co.uk/publications/making-kids-cleverer 

A.D. de Groot (juni 1970). Some badly needed non-statistical concepts in applied psychometrics. Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie en haar Grensgebieden, 26, 360-376. Didakometrisch en Psychometrisch Onderzoek. http://benwilbrink.nl/publicaties/70degroot.htm

Karen Heij (2021). Van de kat en de bel. Tellen en vertellen met de eindtoets basisonderwijs.  Proefschrift Tilburg. https://karenheij.bijzonderboeken.nl

E. D. Hirsch, Jr. (Sept. 20, 2016). Why knowledge matters. Rescuing our children from failed educational theories. Harvard Education Press. Besproken: http://www.beteronderwijsnederland.nl/vakwerk/2017/02/waarom-geindividualiseerd-onderwijs-leidt-tot-meer-ongelijkheid/

E. D. Hirsch, Jr. (2020). How to educate a citizen. John Catt. https://tinyurl.com/cx4pv9ut

Mark McCourt (2019). Teaching for mastery. John Catt https://www.athenaeum.nl/boek/?authortitle=mccourt-mark/teaching-for-mastery–9781912906185 Blog (19 January 2018): https://emaths.co.uk/index.php/blog/item/some-thoughts-on-mixed-ability-vs-setting

J. W. Meyer (1977). The Effects of Education as an Institution. American Journal of Sociology, 83 (1), 55-77. http://kieranhealy.org/files/misc/meyer-effects77.pdf

Michaela Community School https://en.wikipedia.org/wiki/Michaela_Community_School [Met talrijke links]

Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs. https://www.nationaalcohortonderzoek.nl

Onderwijsraad (15 april 2021). Later selecteren, beter differentiëren. https://tinyurl.com/by2bxb7d

Nancy S. Petersen en Melvin R. Novick (1976). An evaluation of some models for culture-fair selection. Journal of Educational Measurement, 13, 3-29. https://sci-hub.se/10.1111/j.1745-3984.1976.tb00178

Michael J. Sandel (2020). De tirannie van verdienste. Over de toekomst van de democratie. Ten Have. https://tinyurl.com/9va38258

H. G. van de Werfhorst (2011). Selectie en differentiatie in het Nederlandse onderwijsbestel. Gelijkheid, burgerschap en onderwijsexpansie in vergelijkend perspectief. Pedagogische Studiën, 88, 283-297. https://www.pedagogischestudien.nl/search?identifier=616352

Ben Wilbrink (1992). The first year examination as negotiation; an application of Coleman’s social system theory to law education data.  ECER paper, Twente. http://www.benwilbrink.nl/publicaties/92ColemanApplicationECER.htm

Ben Wilbrink (1997). Assessment in historical perspective. Studies in Educational Evaluation, 23, 31-48. http://www.benwilbrink.nl/publicaties/97AssessmentStEE.htm

Ben Wilbrink (2020). ‘Intelligentie’ in historisch perspectief. Van Twaalf tot Achttien.  https://www.van12tot18.nl/intelligentie-in-historisch-perspectief

Ben Wilbrink, mei 2021