Jan Lepeltak
Na Lenin, kwam Stalin en na Stalin nu Poetin. Het Poetinisme en de huidige oorlog zal de klok minstens 25 jaar terugzetten, stellen economen en politicologen. Na de val van het communisme volgde het Gorbatsjov/Jeltsintijdperk, tijdens welke de rijke grondstoffen onder een kleine elite van ex-KGB’ers bij Gazprom is verkwanseld. Het stortte de mensen in onderwijs, cultuur en wetenschap, maar ook de politie in diepe armoede. Poetin leek daarna in zijn eerste jaren weer orde te brengen in de chaos, waardoor hij als oud-KGB’er populair werd. Maar hij gleed af tot de dictator die hij nu is geworden. Zijn krankzinnige oorlog en de daaropvolgende sancties brengen Rusland nu in een economische val. Hoe ziet dat eruit? Zoals in de jaren ’90 met gebrek aan alles. “Pas als je het door hebt ga je het zien.” 25 jaar geleden bezocht ik in het kader van een onderwijsproject met enkele collega’s een aantal malen Moskou en St.Petersburg. De alcoholist Jeltsin was nog aan de macht. Tijdens dit bezoek viel een aantal zaken op die ik nog niet kon duiden. Dat gebeurde pas nadat ik recent het fantastische boek Het einde van de rode mens van Svetlana Alexijevitsj heb gelezen (zij ontving de Nobelprijs voor literatuur 2015).
Rusland oogde jaar 25 jaar geleden nog armoedig. In de supermarkten zag men weliswaar de eerste westerse luxe-goederen verschijnen, maar die waren voor de gemiddelde Rus onbetaalbaar. Tijdens onze bezoeken namen wij onze eigen rollen toiletpapier mee. Op de scholen waar wij kwamen vond je slechts oude kranten op te toiletten. Toch zorgde onze Russische gastvrouw en gids voor een copieuze ontvangstmaaltijd op de Pedagogische Universiteit van Moskou waarbij ook de vrouwelijke rector aanwezig was. Iedereen werd vrolijk van de Georgische wijn, de wodka en het bier. Er werd gespeecht en getoast. Later begreep ik van onze projectleider dat wij alle maaltijden en de lunches op scholen betaalden. Want geld was er niet. De docenten hadden vaak al maanden hun salaris niet ontvangen. Toen ik een oude professor vroeg wat hij van Gorbatsjov vond, bracht hij zijn duim naar zijn keel en maakte een snijbeweging.
We werden ondergebracht in een gastenverblijf. Een etage van de hoge studentenflat in een buitenwijk was alleen voor gasten toegankelijk. Van de twee liften ging er een alleen naar deze etage. Daar werd ook ons ontbijt geserveerd. Bijna zwarte sneden brood en pap. Onze gastvrouw, Irena, nodigde ons bij haar thuis uit. Later hoorde ik dat ze ten einde raad was. Er was helemaal geen geld voor het eten, dus onze coördinator moest bijspringen of beter: inspringen.
De gebouwen van de universiteit waren sterk verwaarloosd. De parketvloeren waren versleten en voor een deel ontbraken er parkettegels.
De scholen die wij bezochten waren zorgvuldig uitgekozen. Men liet op de school vol trots enkele computers zien die waren geschonken door rijke ouders en de Soros-foundation. In Petersburg was er een voorstelling met dansjes en muziek verzorgd door leerlingen. Eregast was een Witrus. Zijn zware Mercedes stond voor de deur. Een slanke, vrij jonge joviale gast, goed in het pak. Hij had het voorkomen van een succesvolle zakenman in onduidelijke zaken. Hij was duidelijk de mecenas van de school.
In Moskou volgden we op een basisschool een moderne Engelse les. De leerlingen vertelden ook iets over hun ouders. Een meisje zei trots dat haar vader dichter was, de medeleerlingen knikten bewonderend. Vreemd, een land dat zijn cultuur zo hoog heeft zitten en zo vervalt in leugens en wreedheden.
In ons gezelschap bevond zich ook een uitgever van Malmberg. Malmberg was geïnteresseerd in de Russische markt (140 miljoen Russen en één educatieve staatsuitgeverij). Ook die markt werd geprivatiseerd. Leek interessant, al was het onmogelijk daar zonder corrupte contacten tussen te komen. Een actieve lerares die dat eerder probeerde werd vermoord.
Wat me verbaasde waren met name de oude omaatjes die op de trappen van de metrostations wat simpel speelgoed verkochten of wat groenten, meestal kool, want het was winter, en wat verse eieren van hun kippen of de kip zelf.
Wij werden in Moskou elke dag opgehaald door een busje van de Universiteit dat ons naar een school bracht. Op de kamer van de rector dronken we dan ongeacht het tijdstip een glas Georgische cognac. De lunch werd gebruikt op een zorgvuldig uitgekozen mbo-school met een koksopleiding. Het was een bijzondere lunch. Wij hadden het financieel mogelijk gemaakt dat de kok ruim kon inkopen. Gerookte zalm, warme boerenkippen, salades, gebak en natuurlijk de nodige spiritualiën. Het werd een gezellige boel. De muziekleraar speelde op zijn accordeon en er werd door iedereen gedanst.
Tijdens onze busritjes werden vaak de grote doorgaande wegen afgezet vanwege hoog bezoek. Zwarte pickups en SUV’s met mannen in zwarte leren jasjes stonden met automatische wapens op de treeplank. Boris Jeltsin kwam langs.
Op de laatste dag van ons bezoek ontstond er bij de grenscontrole van de luchthaven Sjeremetjevo een vervelend probleem. Het visum van mijn collega Frits en mij bleek een dag verlopen. Foutje van het reisbureau. Terwijl het KLM-vliegtuig ‘final-boarding’ omriep, wachtten wij al ruim een uur steeds nerveuzer op onze meegenomen paspoorten. Uiteindelijk betaalden wij $60,- per persoon voor een dag visumverlenging. Stempeltje en wij konden toch mee met het vliegtuig.
Geef een reactie