Lesgeven kent diepe dalen en hoogtepunten

Frits van Kouwenhove

Als je 68 bent en je het onderwijs al vijf jaar achter je hebt gelaten, kun je onbevreesd terugkijken naar je onderwijs carrière, die in 1978 begon op een categorale MAVO in Bellingwolde en eindigde in 2018 op de Rijksuniversiteit Groningen. De periode van het voortgezet onderwijs was er één van, zeker in het begin, diepe dalen en hoogtepunten. Na verloop van tijd bereikte je wel een stabiele aanpak waar zowel de leerlingen als jij je goed in konden vinden.

In augustus 1973 stapte ik als eerstejaars student de lerarenopleiding van de Gelderse Leergangen in Nijmegen binnen, Graafseweg 274. Ik behoorde tot de tweede lichting van de opleiding. 

Doel van de opleiding was dat je in ruim vier jaren voldoende geschoold was in twee vakken (voor mij Nederlands en geschiedenis) om de pubers van de jaren 70 aan te kunnen en ze ook nog wat te leren. Dat viel niet altijd mee.

Mijn eerste niet voorziene les was meteen een ontnuchterende ervaring. Stages hoorden bij de opleiding. Met een medestudent werd ik voor de stage verwezen naar het Merlet College in Cuijk. Doel van de eerste week was het observeren van lessen. Dat liep anders. Na een fietstocht van een uur Nijmegen – Cuijk kwamen wij voor het eerste uur aan op de school. Wij werden ontvangen door onze stagebegeleider die direct met een verzoek kwam. De docent geschiedenis had zich ziek gemeld. Of wij de les van het eerste lesuur voor onze rekening wilden nemen. Wij kregen de methode in hadden gedrukt en stonden even later in een vol leslokaal. Zittend achter het bureau en kijkend naar een klas die zich afvroeg òf en wat er zou gaan gebeuren, was het vertwijfeld zoeken naar hoe te beginnen. Die onzekerheid is de leerlingen vast niet ontgaan. Ons eerst maar kort voorgesteld en gevraagd waar in het boek zij waren gebleven. Toenemende onzekerheid en lichte paniek kon ik nauwelijks onderdrukken. Verder dan enkele leerlingen een stuk te laten lezen en dat dan van summiere aanvullingen te voorzien kwam ik niet, ondanks wat aanvullingen van mijn kompaan die achter in het klaslokaal zat. Kan mij niet herinneren het bord te hebben gebruikt. Saai, didactisch een ramp, qua informatie te oppervlakkig en volledig tegengesteld aan de mooie idealen die je vanuit de opleiding meekreeg. Het leek alsof je in het diepe werd gegooid zonder ooit zwemles te hebben gehad. De leerlingen bleken zich gelukkig allerzins redelijk te gedragen.

Voor mijn eerste baan verhuisden wij vanuit Nijmegen naar Bellingwolde om les te geven op een categorale MAVO. Daar had ik 21 lesuren, verdeeld over geschiedenis, Nederlands en maatschappijleer. Dat laatste vak behoorde klas 4 toe. Dat waren 15/16 jarigen die goed bedreven waren in het uitdagen van een beginnend docent, zeker als het lesuur op vrijdag in de laatste lesuren werd geplaatst. Het bleek achteraf de meest moeilijke periode uit mijn onderwijs carrière te zijn geweest. Naarmate het jaar vorderde werd de relatie met leerlingen beter. Voor het onderwerp homoseksualiteit nodigde ik twee mannen uit die dit onderwerp vanuit hun eigen relatie zouden behandelen. Hun inbreng was uitgebreid voorgesproken. In die tijd was het immers niet zo’n algemeen geaccepteerd onderwerp als nu, zeker niet in een plattelandsomgeving waarin de school was gehuisvest. Het bleek een prima les te zijn die sommige leerlingen een andere kijk op dit onderwerp heeft gegeven. Wel is de gehele les bijgewoond door de directeur van de school. Dat was een voorwaarde om de les te laten doorgaan. Je wist immers maar nooit tot welke reacties dit in het dorp zou leiden.

In een moeizaam eerste jaar waren er ook lessen waar ik nog altijd met plezier aan terugdenk, zoals de lessen Nederlands aan klas 2b. De school nam deel een het MAVO-project en kreeg experimenteel lesmateriaal dat veel ruimte liet om te improviseren. Doel van het materiaal was o.a. meer te differentiëren in de klas, lesgeven en toetsen op twee niveaus. Voor het vak Nederlands was er o.a. een opdracht om een recept te schrijven. Met de leerlingen had ik afgesproken dat in groepjes van drie/vier een recept voor een warme maaltijd geschreven moest worden en wel zo dat iemand die het recept voor het eerst zou zien het probleemloos kon uitvoeren. Een voldoende op de opdracht betekende dat de leerlingen bij mij thuis werden uitgenodigd om het recept te bereiden en samen de maaltijd te nuttigen. Het bleek een uitstekende gelegenheid om leuke tafelgesprekken te voeren en de leerlingen beter te leren kennen. Een opdracht waar geen onvoldoende viel.

In colleges bij de lerarenopleiding van de Rijksuniversiteit Groningen, had je weliswaar nooit ordeproblemen, maar een uitdagend niveau werd wel van je verwacht door de studenten. Je moest soms flink aan de bak om bij de gebruikte literatuur goede verwerkingsopdrachten te realiseren. Eén van de colleges voor de studenten van de lerarenopleiding waar ik met voldoening op terugkijk, was de toelichting op een experimenteel project waarbij lessen die studenten tijdens hun stages zouden, geven op video werden opgenomen. Bij de opleiding konden zij een statief, videocamera en bandjes lenen om hun lessen op te nemen. De opnames werden vervolgens in een beveiligde omgeving digitaal opgeslagen en konden bekeken/becommentarieerd door mentor/vakdocent op de stageschool, de vakdidacticus van de lerarenopleiding en eventueel medestudenten. Het college van 40 minuten werd door een student opgenomen, lopend met de videocamera door de collegezaal. Het college werd in de beveiligde omgeving geplaatst, zodat uitleg, stappenplan en te gebruiken materialen achteraf digitaal te raadplegen waren. Het project verliep succesvol en heeft met een vervolg geleid tot een verzameling van lesfragmenten die, met toestemming van de betreffende student, konden worden gebruikt in de colleges onderwijskunde en de vakgerichte colleges. 

Waar je ook lesgeeft, diepe dalen en hoogtepunten wisselen elkaar af. Dat maakt lesgeven niet alleen inspannend, maar ook een continue uitdaging. 

Frits van Kouwenhove was docent voortgezet onderwijs; curriculumontwikkelaar bij de SLO; reviewer lesmateriaal en ontwikkelaar examenvragen bij European Computer Driving Licence; lerarenopleider en educatief adviseur bij de Rijkuniversiteit Groningen. Frits is nu gepensioneerd.