Persoonlijke herinneringen aan Seymour Papert (88)

Door Jan Lepeltak

Zijn ideeën zijn nog zeer actueel

Begin van de week bereikte mij het bericht dat Seymour Papert is overleden. De laatste jaren was zijn gezondheid na een ernstig verkeersongeluk in Vietnam erg slecht. Papert was een van de grote, originele denkers achter educatief computergebruik. De klassieker Mindstorms. Children, Computers, and Powerful Ideas van Seymour Papert verschijnt voor het eerst in 1980. Het is het belangrijkste boek dat ik over computers, kinderen en leren heb gelezen.  Het inspireerde generaties docenten over de hele wereld. Ik las het in 1985 en na lezing wist ik een ding zeker: deze man moet ik ontmoeten. Ik bezocht hem in 1986 in het toen gloednieuwe Medialab op het MIT in Boston. Daarover later meer.
Paperts ideeën zijn nog steeds modern en actueel, zeker nu coding (programmeren) weer op de educatieve agenda staat.  Begin jaren ’80 ontwikkelt Papert op het MIT Medialab de educatieve programmeertaal LOGO, waarmee kinderen onder andere een schildpadje aansturen (programmeren). Met het schildpadje kan je onder meer prachtige vormen tekenen.  Veel van Paperts ideeën vinden we nu ook terug in de programmeertaal Scratch, ontwikkeld door zijn leerling en opvolger Mitchel Resnick.  Resnick, een geweldig inspirerende en originele denker, komen we later in de jaren ’90 nog tegen als we het hebben over de computerclubhuizen.
Learning to create
Papert maakt van de leerling een creatieve gebruiker in plaats van een volgzame gebruiker van toepassingen. Bij hem geen ‘learning to use’ maar ‘learning to create’.  De Radboud Universiteit in Nijmegen wordt het centrum van de LOGO-activiteiten in Nederland, mede door de inzet van Harry Pinxteren en Joop Ringelberg van het toenmalige LOGO Centrum Nederland.
Ik besluit tijdens de krokusvakantie 1986 met een van mijn studievrienden (Sjonnie Ruiter leraar op een Amsterdamse vmbo-school) naar de VS te gaan om materiaal te verzamelen voor een aantal artikelen over de ontwikkelingen rond IT en onderwijs in de VS.  Hoogtepunt moet het bezoek aan Papert zijn.  Papert reageert echter nergens op, niet op mijn brieven en niet op mijn  faxen. In New York logeer ik bij een oude schoolvriend die aan Columbia University werkt.  Het is een dure trip voor een leraar, dus productie is belangrijk. Vanuit New York bel ik met het MIT Medialab om te checken of Papert wel in het land is. Zijn secretaresse kan geen afspraak maken en raadt mij aan gewoon te komen en dan zien we wel.  In Boston aangekomen, logeren we bij een zuster van een Amerikaanse vriend.  De stad ligt open vanwege de aanleg van de metro naar Cambridge.  Geen Papert als ik arriveer in het pas geopende nieuwe gebouw van het Medialab. Papert zit op de Henninganschool voor onderzoek.  Door een lange student-assistent met baard word ik in zijn VW-kevertje daar naar toe gebracht. Dat bleek jaren later Mitchel Resnick te zijn. Papert laat me de school zien. Ik zie een kring met vooral zwarte kinderen die achter een IBM-PC zitten en met LOGO werken. Papert zegt dat hij nog wel een uurtje bezig is, maar dat ik om twee uur naar zijn kamer op het Medialab moet komen.
Daar spreek ik ruim een uur met hem. In Nederland vroeg ik tijdens een seminar voor mijn vertrek naar VS aan de bekende wiskundige en didacticus Prof. Hans Freudenthal wat hij van Papert (ook wiskundige) vond. Freudenthal reageerde als door een wesp gestoken. “Papert beweert van alles maar hij heeft nauwelijks onderzoek gedaan.” Hij voegt nog wat woorden toe die ik niet zal herhalen. Papert was ook niet echt een groot onderzoeker, maar wel iemand met oorspronkelijke ideeën die generaties studenten, leraren en onderzoekers heeft geïnspireerd. Het lijkt me niet verstandig Papert met Freudenthals opmerkingen te confronteren. Ik besluit hem namens Freudenthal de groeten te doen. Papert lacht tevreden en zegt dat ik hem vooral de groeten terug moet doen. Daarna kwam ik hem nog meerdere malen op conferenties tegen. Hij was altijd vriendelijk en in voor een kort praatje. Zijn roem was intussen gestegen tot sterrenstatus. Leraren vroegen om zijn handtekening en wilden met hem op de foto. Selfies kenden we toen nog niet. Hij genoot er duidelijk van.

Als ik het interview nu herlees blijkt dat eens te meer Paperts ideeën niets aan actualiteit hebben verloren. (Wie het hele interview wil lezen het verscheen op za 29/3/1986 in de Volkskrant het staat hieronder afgedrukt.)
Papert ziet niets in computergestuurd en computerondersteund onderwijs. Het is het type practice and drill programmatuur dat we nu veel op onder andere iPads zien gebruiken, met alleen meer grafische tierelantijnen. Hierbij een paar quotes van Papert:

De rol van de leraar moet zijn het leren te vergemakkelijken.  Het begrip lesgeven is misleidend. Je hebt het traditionele beeld waarbij kennis uit het hoofd van de leerkracht wordt overgebracht naar het hoofd van de leerling. Dit model (…) is diep in ons schoolsysteem geworteld.”
“Achter de keuze hoe je de computer wilt gebruiken zit een onderwijsfilosofische keuze. Geloof je dat dit het verwerven van kennis op een logisch gestructureerde wijze betekent, of vind je dat het doel van onderwijs moet zijn het ontwikkelen van een individu?

In een samenleving bestaat altijd een zekere spanning tussen centralisatie, het streven naar een sterke centrale leiding en decentralisatie, het streven naar een grote vrijheid en onafhankelijkheid van het individu. De computer kan worden gebruikt om een van die twee tendensen te versterken.

We zien nu dat er in veel onderwijsinstellingen een botsing ontstaat tussen het veld (leraren en leerlingen) en degenen die van bovenaf regelingen willen opleggen.

De vraag echter of computers schadelijk zijn voor kinderen en de manier van denken van kinderen op een onwenselijke wijze veranderen, is belangrijk.  Je kunt inderdaad de computer gebruiken om wat slecht is in onze school nog slechter te maken. Maar dat is niet inherent aan de computer.

Seymour Paperts lessen blijven actueel.