Dream School aflevering 4 – Spijt en bespiegelingen

Door Casper Hulshof

De vierde uitzending van Dream School heeft een ander karakter dan de voorgaande afleveringen. Een groot gedeelte ervan wordt overschaduwd door een geweldsincident in Amsterdam waarbij verschillende leerlingen betrokken zijn. Daarmee lijkt de eerste echte crisis een feit. Maar ook hier toont de kracht van het concept zich weer: de gebeurtenis wordt aangegrepen om te tonen dat het in Dream School niet draait om ‘actie = min reactie’. De door allen verwachte straffen worden niet uitgedeeld. In plaats daarvan wordt met elke dader afzonderlijk uitgebreid bij de gebeurtenis stilgestaan en vindt er een moment van reflectie plaats. Zo zijn we terug bij de vraag die Eric en Lucia zich in aflevering 1 stelden: moet je hard optreden bij wangedrag of moet je een uitgestoken hand blijven bieden? Ook nu wordt weer nadrukkelijk voor de tweede aanpak gekozen, ook al scheelt het dit keer niet veel. Zelfs de strenge Eric leert langzamerhand mee te bewegen. Kenmerkend is de manier waarop Eric met Prince afspreekt dat er geen drugs meer gebruikt worden in de school. Een totaalverbod gaat te ver, maar deze afspraak kan en wil Prince wel maken.

De aflevering opent met een toespraak door Lucia, die ziet dat sommigen niet alles geven. “Sommigen van jullie zitten op de tribune. … Waar zit jij vast tussen je oren? Ik wil dat je de komende zeven dagen [de resterende tijd] op het speelveld staat, dat je de bal gaat trappen”. Voor sommigen is het moeilijk om hierin mee te gaan. Thicia lijkt wel ‘om’, zij praat zelfs op Shawnee in (Eric: “Ik moet lachen als ik Shawnee zie, die is zo puur.”). De groep vormt inmiddels ook veel meer een geheel, waardoor iedereen elkaar op gedrag durft aan te spreken. Tess krijgt de opdracht te laten zien dat zij op een hoger niveau functioneert dan de rest. “Maak het je docenten eens moeilijk! We hebben hoge verwachtingen van jou.” Het motiveert Tess onmiddellijk: in de volgende les zet zij zich meer in dan daarvoor.

Het is mooi om te zien hoe Tess dit onderdeel ‘wint’, nota bene met het verdedigen van burgemeester Eberhard van der Laan als meest inspirerende persoon.

Die eerste les wordt net als in aflevering 1 verzorgd door Jack de Vries. Hij heeft debater Donatello Piras meegenomen. Donatello leidt een ballondebat (welke inspirerende persoon mag in de luchtballon blijven en wie gooi je eruit). Het is mooi om te zien hoe Tess dit onderdeel ‘wint’, nota bene met het verdedigen van burgemeester Eberhard van der Laan als meest inspirerende persoon. Verder maakt deze les duidelijk hoe ook een scherp debat vruchtbaar gevoerd kan worden als een aantal regels in acht genomen worden. Sommige politici zouden hier nog wel eens een bijles van Jack en Donatello in kunnen gebruiken. Tijdens deze les vond ik een onbeduidend voorval wel inzichtelijk. Een leerling vraagt aan Donatello om minder eentonig te praten, terwijl juist bij Donatello eerder het tegenovergestelde het geval is. Het is een vorm van verzet om verzet, die bij sommigen de kop op blijft steken. Het verschil met de eerste lesdagen is dat andere leerlingen zich er nu merkbaar aan ergeren. Ietwat dramatisch benadrukt de voice-over hoe goed het op dit moment in het algemeen met de groep gaat. Dat verhoogt het contrast met de tweede helft van deze aflevering.

Onder de leerlingen bevinden zich zowel pesters als gepesten

We hebben inmiddels kennisgemaakt met bijna alle leerlingen. Daar komt nu (eindelijk) Casper (21) bij. “De man van de eeuwige twijfel” volgens Eric van ‘t Zelfde. Een jongen die volledig afknapte op school, omdat hij door leerkrachten dom werd genoemd, terwijl hij slechts een probleem met zijn ogen bleek te hebben. Hij heeft een geschiedenis met blowen en pesten, maar heeft net als Thicia wel een vmbo-tl diploma behaald. Er zit duidelijk meer in deze jongen, maar evenals Tess moet hij op een bepaalde manier ook nog wat meer lef gaan tonen.

‘s Middags volgt de aangekondigde excursie naar Amsterdam. Boswachter Arjan Postma is in de ‘stadsjungle’ de gastdocent. Het gaat al mis in de bus, met wat onenigheid over en weer. Donilio toont zich een ware pestkop (“Niet pesten, grappenmaken”, zal hij later zelf verklaren, maar niemand kan erom lachen), door vervelende foto’s van Shawnee te snapchatten naar anderen. Een eigentijds probleem, dat wel goed onderling wordt uitgepraat. Arjan Postma begeleidt de groep tijdens een rondvaart door de Amsterdamse grachten en tijdens een stadswandeling door het centrum. De leerlingen verstoppen zich vooral onder dekens. Postma vertelt enthousiast, maar zijn woorden lijken niet echt over te komen. “Geen probleem. Het sijpelt langzaam door,” is zijn reactie. Ik weet het niet, ik zou in dit geval waarschijnlijk ook meer geboeid zijn door het uitzicht dan door de uitleg en de uit de gracht opgeviste zoetwaterkreeft. Het vinden van fossiele resten in stoepranden is wat dat betreft interessanter. Al met al is het aardig dat de groep zo’n excursie maakt en dan is het alleen maar mooi meegenomen als je ook nog iets over de in de stad aanwezige ‘natuur’ leert.

Ogenschijnlijk uit het niets vindt er een vervelend incident plaats. Als gevolg van een verder onschuldige opmerking van Demi krijgt een aantal leerlingen ruzie met een voorbijganger. We zien hoe de man in bedwang wordt gehouden door Jordy, terwijl de andere Jordy en Donilio flink tekeer gaan. Alles vindt in een flits plaats, maar de beelden spreken voor zich. Het lijkt erop dat de crew niet ingrijpt omdat die zich op te grote afstand bevindt. De andere leerlingen reageren geschrokken, maar ook wel trots.

Toch gaan we de volgende dag in eerste instantie gewoon door, en wel met de tweede les door Abdelkader Benali. Het is knap van Eric en Lucia dat zij niet meteen iedereen op het matje roepen, maar eerst rustig proberen te achterhalen wat er gebeurd is. Benali’s les had een boekbespreking van Carry Slee’s boek Spijt! moeten worden, maar daar komt weinig van terecht. In plaats daarvan vindt een open gesprek plaats over pesten, extra interessant omdat zich onder de leerlingen zowel pesters als gepesten bevinden. Een emotioneel gesprek, waar Benali zelf heel goed de leiding in neemt. Geen moment ontspoort het. Intussen maken we ook kennis met de laatste leerling: Janaicha (18). Als twaalfjarige werd zij toegelaten tot een exclusieve dansacademie. Toen zij daar afviel (wat geen schande is, het is een loodzware opleiding) kon zij niet meer aarden op een normale havo. Een interessante kwestie voor scholen en docenten: hoe ga je om met leerlingen die afgevallen zijn op hun vorige opleiding? Deze leerlingen verdienen wellicht wat meer aandacht, want hun motivatie zal zeker in het begin op het nulpunt zitten. Abdelkader vertelt dat hij zelf ook veel gepest is en dat standaardtips als ‘vecht terug’ of ‘negeer de pesters’ niet toereikend zijn. “Aanvallen is makkelijker dan verdedigen, de pester heeft altijd meer energie.” Het is eerder een levensles dan een les Nederlands, maar misschien juist daarom wel vruchtbaar. Net als na zijn eerste les bedankt Abdelkader Benali uitgebreid de klas. Als kijker blijven we achter met de vraag of dit soort gesprekken vaker op school gevoerd moeten worden. Bij Benali zelf gebeurde dat in ieder geval nooit.

Wesp in de klas

De laatste les is een tweede les door Karin Bloemen. Het thema is spiegelen van gedrag, en de manier waarop je ook op die manier met een ander kunt communiceren. Een interessant lesidee, maar wel lastig om als toeschouwer serieus bij te blijven. Dat de les tot drie keer toe wordt onderbroken door Eric om een voor een de leerlingen uit de les te halen die verantwoordelijk geacht worden voor de schermutselingen in Amsterdam helpt haar ook niet. Elke docent kent dit fenomeen wel onder de noemer ‘een wesp in de klas’. Je doet er niks aan. Karin zet in ieder geval tot het eind stug door, terwijl de leerlingen intussen volop speculeren over de mogelijke sancties die gaan volgen. Frappant is de symmetrie tussen deze speculaties en Karins les over mogelijke reacties die je kunt hebben als er sprake is van ruzie. Deze aflevering zit in die zin vol met spiegels.

Op dit punt verwachten de leerlingen en wij kijkers dat er straffen uitgedeeld gaan worden. De betrokkenen worden elk apart geconfronteerd met de beelden. De vraag is vooral: waarom liepen de jongens niet weg, waarom gingen zij de confrontatie aan en bleven zij die aangaan terwijl hun tegenstander inmiddels weerloos op de grond lag. Donilio beweegt vrij snel van “Ik heb mezelf verdedigd” naar “Ik schopte uit woede”. “Stuur me alsjeblieft meteen weg, want dat is wat jullie willen”. Eric en Lucia pakken dit alles goed aan. Zij zijn zichtbaar ontdaan en boos, en teleurgesteld, maar blijven empathisch. “Wat zou jij doen als je in onze positie zat?” vraagt Eric. “Wegsturen” is de logische reactie van allen. Het is de makkelijke weg en ook nu wordt die niet bewandeld. Donilio raakt slechts eenmaal een heel gevoelige snaar als hij zijn gedrag met de vechtsporter Lucia Rijker vergelijkt. De getergdheid is van het gezicht van Rijker af te lezen. Alledrie de leerlingen worden een dag geschorst, waarna een definitieve beslissing genomen zal worden. Ik vermoed dat het op een stevige waarschuwing zal uitdraaien. De eenmaal uitgestoken hand blijft uitgestoken. Het effect op de groep van de schorsing van drie van hun ‘klasgenoten’ is groot. “Het is niet fair” is de algemene reactie. Dat een vooraankondiging voor de aflevering van volgende week ontbreekt, is misschien veelzeggend. Er gaat nog een spannende lesweek volgen, dat is zeker.

Ook al is er in Dream School geen sprake van een echte school, onderwijskundigen kunnen er ook hun hart aan ophalen. De elementen in het geijkte motivatiemodel van Deci en Ryan (competentie, afhankelijkheid, en autonomie) spelen volop een rol. Elk van de drie lijkt in dit geval ook even belangrijk te zijn. De nadruk die Lucia en Eric leggen op controle bij de leerlingen (het is hun keuze om deel te nemen, het staat hen te allen tijde vrij om te stoppen) is voor deze leerlingen ongemakkelijk: zij zijn gewend dat zo’n keuze voor hen gemaakt wordt. Het is nog een open vraag of het zal gaan lukken om tot elk van de zestien leerlingen door te dringen.

Omroep NTR lijkt tevreden te zijn met het programma: je kunt je nu al inschrijven voor een tweede seizoen ervan. http://www.npo.nl/npo3/wil-jij-meedoen-aan-het-volgende-seizoen-dream-school

Casper Hulshof is gepromoveerd psycholoog en als docent onderwijskunde verbonden aan Universiteit Utrecht. Hij is medeauteur van het boek Jongens zijn slimmer dan meisjes en andere mythes over leren en onderwijs.