Dreamschool afl. 4: Eigen schuld

Bespreking van aflevering 4 van Dreamschool (serie 2, uitgezonden op 19 maart jl.)

Door Casper Hulshof

Een van de centrale vragen in Dreamschool is: hoe komt het dat de deelnemers op het punt zijn gekomen waar zij aan het begin van de opnames staan? Hebben ze pech gehad? Hadden ze het anders, beter kunnen doen? Zijn ze gewoon stom geweest? Het programma hinkt hierin een beetje op twee gedachten. In de voorstelrondes van de kandidaten ligt de nadruk op de omstandigheden waarin zij opgroeiden. Gebroken gezinnen door scheiding of overlijden, pesten, misdaad, verhuizingen, drugs: elke deelnemer mag zich met recht een slachtoffer van de omstandigheden noemen. Tegelijkertijd wordt de deelnemers gedurende het programma ingeprent dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor hun toekomst, en dat zij daarover zelf de controle voeren. Ik begrijp wel dat het heel belangrijk is om de vicieuze cirkel van de ‘ik heb geen controle’-mindset te doorbreken, maar je moet wel oppassen dat je daar niet een te simpele voorstelling van zaken van maakt. Het ontbreekt deze jongeren aan allerlei zekerheden in het leven (geld, woonruimte, werk) die voor anderen min of meer normaal zijn, en daarbij zijn zij ook nog eens gewend om telkens weer door anderen teleurgesteld te worden. Je hoeft bij hen dus echt niet met een hallelujaverhaal, noch met verwijten aan te komen: daarmee duw je hen alleen maar weer terug in hun mokkige onwelwillendheid. Ik begin mijn beschouwing over aflevering 4, die de makers de titel ‘Aangaan of vermijden’ hebben gegeven, met deze overweging, ten eerste omdat de ‘schuld’-vraag deze aflevering markeert, met name aan het begin en aan het einde, en ten tweede omdat beide gevallen: volledig falen of juist met succes de boodschap overbrengen,  in deze aflevering aan de orde komen.

De aflevering opent met een teaser waarin Eric en Lucia het niet met elkaar eens zijn, een korte terugblik op problemen met Denise, Tahir, en Salsa, en een opdracht die Diana Matroos na de nieuwspresentatieoefeningen aan de leerlingen geeft, en die later vervolgd zal worden: maak een elevator pitch van 1 minuut waarin je jezelf presenteert. Hoog tijd voor een nieuwe schooldag. Richard is weer te laat, hij moet ver reizen om bij de school te komen. Jarenlang liep hij rond met het ‘label’ ADHD, wat later ineens PDD-NOS werd. Richard lijkt een pientere jongen die tot zijn eigen spijt niet naar een gewone school kon. Het leidde tot desillusie en zelfmoordneigingen. Nu wil hij ‘ervoor vechten’ en de blik vooruit richten.

er bestaat ook nog zoiets als pech en omstandigheden,

De eerste les van de dag zet meestal de toon: dit keer is het de beurt aan ondernemer en ‘budgetteringsexpert’ Annemarie van Gaal. Voor deze jongeren, van wie de meesten ofwel hun eigen  budget niet beheren, ofwel nauwelijks over geld beheersen laat staan het nuttig uitgeven (zoals ze zelf constateren, een groot deel gaat op aan sigaretten) zou dit nuttig kunnen zijn, maar heel aansprekend is het niet. In het eerste seizoen lukte het Barbara Baarsma om het onderwerp toch relevant te maken door meer over economie in het algemeen te spreken, maar van Gaal kiest ervoor om het persoonlijk te maken. Als het haar als jonge moeder lukte om in Rusland een succesvol miljoenenbedrijf op te zetten, dan moeten de leerlingen dat volgens haar ook kunnen. Het leidt tot enige skepsis: kan wat van Gaal jaren geleden deed nu nog wel, bijvoorbeeld? “Er liggen altijd kansen!” vertrouwt ze de steeds kritisch wordende leerlingen toe. Het is pijnlijk om te zien hoe van Gaal’s succestrein doordendert terwijl de klas vrijwel en masse afgehaakt lijkt te zijn. Als Mitchel opmerkt dat zijn budgetproblemen vooral ontstaan zijn nadat hij werd ontslagen, en dat hij nu nog maar de helft verdient, reageert van Gaal onmiddellijk en erg kort door de bocht met: “Maar dat was ook je eigen schuld”. Mitchel is woedend, maar houdt zich in wat met name zijn broer Rodney verrast. “Twee jaar geleden zou hij een stoel naar haar hoofd hebben gegooid.” Schuld is vast wel voor een deel de reden dat het bij deze groep is misgegaan, maar er bestaat ook nog zoiets als pech en omstandigheden, en daaraan gaat van Gaal wel erg makkelijk voorbij. Door al het gekrakeel valt Annemaries tip: “Laat je omgeving achter je” niet goed in de groep. Dat is opmerkelijk, want hij wijkt in feite niet af van de tip die Joseph Klibansky een dag eerder heeft gegeven. Een dergelijke reflectie, of een ‘les uit de lessen’ ontbreekt in het programma zelf, wat eigenlijk jammer is. De les van Annemarie van Gaal is de eerste in deze reeks die min of meer flopt, gelukkig gaat het in de volgende lessen beter.

 “Luus, don’t Dr Phil me!”

Roos Schlikker komt voor de tweede keer langs, en geeft een mooi vervolg aan de vorige keer. Leerlingen mogen hun eerder beschreven scene omzetten in een scenario, en enkele daarvan zullen in de eindles worden uitgevoerd door de bekende acteurs Jeroen Spitzenberger en Ferry Doedens. De eerder uiterst terughoudende Gina heeft zich desondanks goed voorbereid, maar Tahir wordt steeds meer een stoorzender. Het begint tijd te worden voor een stevig gesprek met hem. Eric stoort zich echter meer aan de groep in het algemeen. Lucia en hij zijn het niet met elkaar eens over de vraag of de groep op haar ‘storende’ gedrag aangesproken moet worden. Leerlingen komen ’s ochtends binnen met allerlei etenswaren, die in de les genuttigd worden. Ook de mobieltjes komen weer veelvuldig op tafel. Het is duidelijk dat Eric liever al eerder wat strenger was geweest, en Lucia ervaart dit als een verwijt in haar richting. Lucia begrijpt dat ondanks alle ervaring met elkaar tot nu toe het nodig blijft om verwachtingen op elkaar af te stemmen. Eric: “Luus, don’t Dr Phil me!” De groep zelf geeft Eric min of meer gelijk door expliciet te vragen om duidelijke regels. Junior begrijpt het eetprobleem evenwel niet helemaal: “Waarom zou je geen Red Bull en chips kunnen nuttigen in de ochtend?!” roept hij verbaasd uit. De discussie wordt niet echt afgesloten, en zal dus binnenkort wel vervolgd worden.

Na de lunch volgt een les van ‘volksfilosoof’ Bas Haring. Dat wordt vast zwaar, dacht ik vooraf. “Filosofen zijn meestal heel saai,” weet Romy van te voren te vertellen. Het valt allemaal heel erg mee. Haring is dan ook niet een archetypische filosoof, en legt de groep een vraag over kaas voor: stel: we vinden de simpele supermarktkaas lekkerder dan bijzondere kazen. Daarom komen er steeds minder soorten kaas. Wordt de wereld daar dan wel of niet beter van? Dat hadden de leerlingen niet zien aankomen: een levendige les volgt, die uitmondt in een discussie over paradoxen (kan een alleskunnende god een steen maken die hij zelf niet kan optillen?). Ook weer petje af voor Bas Haring, die via een discussie over kaas stiekem weet toe te werken naar een klassiek, ‘saai’ filosofische onderwerp.

Na de les komt het tot een uitbarsting tussen Tahir en de rest. Met name Junior lijkt er nu echt klaar mee te zijn, en stuurt aan op een gevecht. “Hij woonde ook in Rotterdam. Ik sla hem Rotterdams aan gort.” De kwistig met scheldwoorden strooiende Tahir zegt dat hij dat slechts grappig bedoelt (“Als ik tien grappen maak, dan zijn er negen slecht”), en lijkt geen kwaad te zien in de straattaal die hij voortdurend rondbazuint. Eric probeert de boel te sussen, onder andere door Tahir op zijn eigen manier te benaderen: “Ik zie een slimme vent, maar je komt over als de grootste debiel”. Junior herkent zichzelf in de jongere Tahir. “Zelf was ik een stuk erger.” De zaak lijkt voor nu afgedaan, maar het zal nog wel even kunnen duren voor Tahir een beetje gaat inbinden, als dat al zal gebeuren.

“Accepteer pech, leef jouw leven.”

De schooldag eindigt met een sportles met Lucia in de dojo, waarbij zwemmer Maarten van der Weijden te gast is (Tahir, bij het zien van Maartens Olympische gouden medaille: “Ik zou hem gelijk verkopen!”). Hij wint de groep voor zich door gewoon met hen mee te sporten, voordat hij hen over zichzelf vertelt, en hoe hij omging met het gegeven dat bij hem op een gegeven moment leukemie geconstateerd werd. Maarten’s vader had hem ooit gezegd dat hij in het leven zelf verantwoordelijk was voor wat hem zou overkomen. Gold dat dan ook voor zijn ziekte? Zijn vader moest toen toegeven dat pech hebben soms geen keuze is. Maarten geeft hier in zekere zin het antwoord op de vraag die ’s ochtends door Mitchel aan Annemarie van Gaal gesteld werd: in ieder geval is het een antwoord dat aanmerkelijk beter aankomt, ook omdat de broers Rodney en Mitchel zelf hun moeder aan kanker verloren hebben. Wat volgt is niet echt een les te noemen, maar vooral een indringende sessie en ook een prettige peptalk. Op Twitter vatte Meester Bart het naar mijn idee goed samen door erover te zeggen: “Hoe dicht je bij jongeren komt wanneer je je eigen pijn inzet om tot verdriet, oplossingen en kansen voor deze jongeren te komen. Dat is opvoeding en dat is onderwijs.” De enige ‘les’ die van der Weijden’s aan het einde meegeeft is simpelweg: “Accepteer pech, leef jouw leven.”  Het vormt een mooi slotakkoord van een aflevering die in het teken stond van schuld en pech. Wat er ook nog volgt in de tweede helft van dit tweede seizoen van Dreamschool, het zal niet meevallen om nog eens zo dicht bij het gevoel van de deelnemers te komen.