Hans Duijvestijn
In een brief aan de Tweede Kamer https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2019/11/01/460-miljoen-erbij-voor-de-aanpak-van-het-personeelstekort-in-het-onderwijs melden de ministers van onderwijs Slob en van Engelshoven dat er een convenant is gesloten met de raden (werkgevers) en de vakbonden in het funderend onderwijs. Dit convenant houdt in dat er 460 miljoen euro extra beschikbaar komt voor het primair en het voortgezet onderwijs. Als reactie hierop hebben de bonden de staking van 6 november afgeblazen. Hebben leraren nu werkelijk geen reden meer om te gaan staken? Dat valt te bezien.
Om te beginnen is een bedrag van 97 miljoen niet extra. Het gaat om middelen die al toegezegd waren aan het primair onderwijs voor verlichting van de werkdruk. De uitkering hiervan wordt alleen maar naar voren gehaald. De rest van het bedrag lijkt inderdaad extra, maar voor zover we nu kunnen zien is daarvan maar 16,5 miljoen structureel. Dat betekent dat schoolbesturen geen zekerheid hebben dat ze hiervoor verplichtingen op lange termijn aan kunnen gaan, zoals salarisverhoging of meer vast personeel. Schoolbesturen zijn inmiddels gewend om meerjarenbegrotingen te maken. Die kijken een jaar of vijf vooruit en laten een schoolbestuur duidelijk zien dat er maar even extra geld beschikbaar is. Dus wat zullen ze doen?
Er doet zich nog een ander probleem voor. De ministers gaan hun best doen om het extra geld nog in december 2019 aan de schoolbesturen over te maken, maar ze zeggen erbij dat het de bedoeling is om het in 2020 en 2021 uit te geven. Dat heeft te maken met de manier waarop de rijksbegroting werkt. Blijkbaar is er op de begroting van 2019 nog voldoende ruimte en dan moet het ook in 2019 worden uitgegeven, anders lost Wopke Hoekstra er de staatsschuld mee af. De ministers weten ook wel dat de scholen dit extra geld niet nog in 2019 kunnen besteden. Het gaat op 31 december 2019 als winst naar de reserves van de scholen. De ministers hebben er kennelijk alle vertrouwen in dat het geld in 2020 en 2021 toch besteed wordt. Dat kan alleen maar als alle schoolbesturen in 2020 en 2021 verlies maken, dat is namelijk de enige manier om het geld weer uit de reserves te halen. Gaat dat gebeuren? Er is een precedent. In 2013 werd in december een vergelijkbaar bedrag overgemaakt aan de schoolbesturen. Dat zou in 2014 besteed worden aan extra leraren. In 2015 bleek dat slechts 20% hiervan daadwerkelijk besteed was. De rest was op de bank blijven staan. Zie “Een bodemloze put?” https://www.beteronderwijsnederland.nl/nieuws/2016/01/geld-voor-nieuwe-leraren-in-bodemloze-put/ Er is in de Tweede kamer eindeloos gedebatteerd over de vraag of de 3.000 beloofde extra leraren er nu wel of niet waren gekomen. De staatssecretaris meende van wel, maar kon de “bonnetjes” niet tonen. Gaat deze geschiedenis zich herhalen? We zullen het pas over een paar jaar kunnen zien, maar de voortekenen zijn niet gunstig.
En dan hebben we het nog niet gehad over de vraag of je met een incidentele injectie van 460 miljoen het acute probleem van het tekort aan leraren kunt opheffen. Kortweg is het antwoord: Nee. Het lerarentekort is structureel en kan alleen maar met structurele maatregelen opgelost worden. En dan gaat het nog jaren duren voordat een beroep dat in tientallen jaren is afgebroken weer een klein beetje is hersteld. Incidenteel geld is er genoeg. VO en PO hebben bij elkaar 4,5 miljard op de bank staan, waarvan het grootste deel direct besteed zou kunnen worden. Als de overheid erin blijft volharden structurele problemen op te lossen met incidenteel geld dan zal het gevolg zijn dat het probleem van het lerarentekort niet kleiner, maar het probleem van de overtollige reserves van schoolbesturen alleen maar groter wordt.
Hans Duijvestijn
foto: Jan Lepeltak
Hans Duijvestijn is econometrist. Hij werkte o.a. als docent Bedrijfskunde. De laatste vijf jaar doet hij onderzoek naar de effecten van de bekostigingssystematiek in het onderwijs. Hij werkte ook mee aan het televisieprogramma De slag om Nederland van de VPRO. Daarin bekritiseerde hij de geldverkwisting in het mbo en verder publiceerde hij onder het motto: Geld voor stenen in plaats van onderwijs
Paul Jansen
Haal alle besturen weg. Neem leerkrachten weer rechtstreeks (volgens een formatieformule) in dienst van de overheid. De overheid is nu al de feitelijke werkgever, niet de besturen en de PO- en VO raden. Dat haalt een kostbare leemlaag uit het onderwijs en levert miljarden op. Onderwijs onderbrengen in een neoliberaal marktmodel met decentralisatie heeft voor de leerkracht voor de klas niets nuttigs opgeleverd, is een van de grootste en kostbaarste vergissingen geweest. Ook voor zorg en sociale woningbouw trouwens, maar dat terzijde.
Jascha
Over welke systeemverandering heeft u het?
Bij ons bestuur wordt gezegd dat we een te kort hebben (verlies) en daarom minder personeel dit jaar hebben (met name de extra faciliteiten worden gekort: concierge, leermeester en trajectgroepbegeleiding
Deze maatregelen zijn werkdruk verhogend.
Maar u zegt; niet alle besturen hebben een overschot.
Zijn besturen hier wel transparant in?
Hans Duijvestijn
Beste Jascha,
De systeemverandering die ik voorsta houdt in dat leraren weer rechtstreeks (en goed) door de overheid betaald worden. De overige kosten kunnen in de lumpsum blijven. Verder moet geld dat in een jaar overblijft (winst) niet naar de reserves, maar naar de begroting van het volgende jaar. Hoe uw bestuur ervoor staat weet ik natuurlijk niet, maar u kunt dat zelf zien. Schoolbesturen zijn verplicht de jaarrekening te publiceren. Meestal staat die op de website. Er is wel enige deskundigheid nodig om dit te beoordelen. Daar wil ik u graag bij helpen.
Evelyn Marissink
Kennelijk staat er bij de scholen veel geld op de rekening, waarom zou dat, samen met de toegezegde bedragen, niet ingezet kunnen worden voor (structurele) salarisverhogingen? Het lijkt me dat scholen met zo’n 5 miljard jaren vooruit zouden moeten kunnen, of klopt dat niet?
Hans Duijvestijn
Ja, de meeste schoolbesturen beschikken over voldoende reserves om een aantal Jaren salarisverhogingen te financieren, maar dat kunnen ze niet allemaal. Er is een systeemverandering nodig om de reserves echt te kunnen benutten.
Annette Dölle
Dag Hans, zou het eventueel een bedoeling van Slob kunnen zijn om juist te koersen op verlies draaiende PO besturen in 2020? En dat dit een perverse prikkel is. Gezien het feit dat de meeste besturen nog wel wat miljoenen op de plank hebben liggen. Zodat die gebruik gaan worden wellicht? Dan moet je wel als bestuur toch?
Hans Duijvestijn
Ik weet niet wat de bedoeling van Slob is. Feit is dat schoolbesturen miljarden op de bank hebben staan en dat Slob daar in December nog een half miljard bij wil doen. Er zijn nu wel schoolbesturen die extra geld willen uitgeven en dus verlies zullen gaan maken, maar het merendeel stuurt op een sluitende begroting.
Heidi Eurlings
Hans,
Nog een vraag. Moeten schoolbesturen ook belasting betalen over hun spaargelden? Op die manier zou dus een gedeelte van het bedrag terugvloeien naar de overheid.
Hans Duijvestijn
Schoolbesturen hebben wel last van de lage rente. Als de spaarrente negatief zou worden dan teren ze in op hun reserves. Ze betalen geen belasting over hun spaargelden. Dat zou wel wenselijk zijn.
Heidi Eurlings
Hans,
Hebben de schoolbesturen nu ook last van de negatieve rente?
Conrad Swanink
Dit weten bonden en politiek niet? Waarom lopen ze willens en wetens weer in dezelfde val? Ze breken hiermee bewust een staking en schilderen ons af als een stel graaiers als we er iets van zeggen.
Hans Duijvestijn
Helaas weten ze het allemaal, maar het blijft (korte termijn) politiek. Zowel bonden als politiek dachten hiermee weg te komen. Iedereen weet dat alleen structurele middelen iets uithalen, maar dat leek er niet in te zitten.
Bea
Maar is dat erg? Dat het te boek staat als verlies. Is dat gezichtsverlies of toch ook gewoon uit te leggen?
Hans Duijvestijn
Het is gewoon uit te leggen, maar in de praktijk blijkt dat schoolbesturen het niet fijn vinden om een paar jaar verlies te lijden, terwijl dat wel nodig is om de overtolligen reserves te verminderen.
Rietje Goosen
Is dan de boodschap aan de besturen dat ze massaal verlies moeten gaan draaien ?
Hans Duijvestijn
In feite is dat wat de minister verwacht dat schoolbesturen zullen doen. Maar het blijft de keuze van de schoolbesturen.
wvdbesselaar
Hoezo moeten de scholen verlies draaien om een toevoeging aan de reserves per 31-12-2019 in 2020 en 2021 uit te mogen/kunnen geven?
Hans Duijvestijn
Scholen worden behandeld als bedrijven. Geld dat in een jaar niet is uitgegeven wordt als winst aan de reserves toegevoegd. Als ze het in het volgende jaar uit willen geven dan moeten ze meer uitgeven dan er in dat jaar aan geld binnenkomt. Boekhoudkundig betekent dat: meer uitgeven dan er ontvangen wordt (in dat jaar) en dat heet dan verlies.