Recht op onderwijs

Johan De Wilde

Ik speel al langer met het idee om iets te schrijven over het recht op onderwijs in Vlaanderen. Aan de ene kant voel ik aan dat er zich op dat vlak meer problemen stellen dan voorheen, aan de andere kant groeit ook de aandacht voor het recht op onderwijs in de publieke opinie. Maar zoals ik hieronder zal aangeven weerspiegelt de aandacht niet helemaal de uitdagingen.

Wiens schoentje knelt?

Het recht op onderwijs is een universeel mensenrecht en kinderrecht en het is ook vertaald in onze Europese en nationale wetgevingen. Elk kind en elke jongere heeft niet alleen een leerplicht, maar ook het bijhorende recht. Op de site van de Vlaamse overheid staat te lezen dat er ‘speciale aandacht gaat naar: 

• Optimale leer- en ontwikkelingskansen realiseren voor alle leerlingen
• Uitsluiting, segregatie en discriminatie vermijden
• Sociale mix en cohesie bevorderen’

Verder lezen we er dat: ‘Het recht op onderwijs geldt voor ieder kind en iedere jongere in België. Ook kinderen zonder officiële verblijfsdocumenten hebben het recht om in een school in te schrijven. De school mag hen niet weigeren.’

Het recht op onderwijs gaat met andere woorden zowel over het recht op een stoel in een klas voor elk kind van een bepaalde leeftijd dat zich op een bepaald territorium bevindt, als over de kwaliteit en aangepastheid van dat onderwijs. Dat klinkt logisch, want niemand vindt dat hem recht gedaan wordt met iets waardeloos. Maar toch, het gegeven dat een kwetsbaar kind helemaal niet naar school kan, is in ethisch opzicht een groter probleem dan dat een ander kind enkel welkom is in een klas die volgens het kind of de ouders geen optimale leer- en ontwikkelingskansen biedt.

Op zijn minst drie groepen van kinderen en jongeren botsen in Vlaanderen anno 2023 op dat eerste existentiële probleem: anderstalige nieuwkomers, uitgesloten leerlingen en bepaalde subgroepen van kinderen met een beperking. Van elk van deze groepen zijn er kinderen en jongeren die geen enkele vorm van onderwijs genieten. De omvang van de groep van uitgeslotenen is niet helemaal duidelijk, wat op zich al problematisch is.

Inclusie – exclusie 

Zoals er in Nederland al jaren veel aandacht is voor de ‘Wet passend onderwijs’ werkte Vlaanderen eerst aan de implementatie van het zogenaamde M-decreet (maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften) en nu aan zijn opvolger ‘Decreet Leersteun’ dat na stemming in het Vlaams parlement al op 1 september van dit jaar in voege zou moeten treden. 

Uiteraard is dit belangrijke regelgeving die heel veel kinderen, jongeren en hun ouders en leraren aangaat. Er gaat terecht veel aandacht naar. Toch is de aandacht ervoor naar mijn aanvoelen opmerkelijk groter dan die voor de hoger beschreven groepen, waardoor zij die nergens terechtkunnen in de spreekwoordelijke schaduw staan van zij die wel ergens terecht kunnen, maar niet waar of hoe ze dat willen. 

Het zal je kind maar zijn

Ik heb me in het verleden niet alleen kritisch uitgelaten over de haalbaarheid van inclusie en het M-decreet, maar ook over de absoluutheid waarmee de wenselijkheid ervan voor iedereen verdedigd werd. In die zin sta ik nu veel meer achter de logica van het Decreet leersteun. Hopelijk raken de nieuwe instanties tijdig geïnstalleerd en op snelheid om de kwaliteit van het onderwijs van kinderen met specifieke onderwijsbehoeften te verbeteren.

Maar ondertussen moet ons onderwijssysteem zich met nog meer overgave storten op het probleem van de vergeten groepen. Ook andertalige nieuwkomers, kinderen die omwille van een tuchtprocedure uitgesloten zijn of een complexe handicap hebben zijn iemands kind, vaak van iemand die minder mensen voor zijn zaak weet te mobiliseren.

Dat de meervoudige groep in de kou in absolute aantallen veel kleiner is dan de groep van kinderen waarop het Decreet Leersteun van toepassing is, zou een reden kunnen zijn om er sneller werk van te maken. Toch gebeurt dat niet. Veel wordt overgelaten aan vrij initiatief van scholen. De verklaring daarvoor is wellicht eenvoudig, electoraal is de groep van de begunstigden minder interessant. Hij is niet alleen kleiner, het lijkt er ook op dat veel politici bang zijn om iets te doen voor anderstalige nieuwkomers, tenzij het misschien Oekraïners zijn. Leerlingen die de deur gewezen is na tuchtproblemen in bescherming nemen, zal om dezelfde reden wel weinig aantrekkelijk zijn. 

Toch, staatsmannen en -vrouwen redeneren anders. Ze verdedigen het principe van recht op onderwijs, ook als het kiespubliek liever iets anders hoort. 

Ze denken aan later en aan het collectief.  

Als we hen vandaag geen kansen geven, kunnen we hen morgen niet verwijten dat ze niets bijdragen en niet geïntegreerd zijn. Trouwens, komen we geen handen tekort in veel sectoren? Moeten we niet iedereen die wil en kan scholen en bijscholen?

Ze overtuigen mensen en lopen hen niet gewoon na. Het belang van de kwetsbaren die nu niet naar school gaan valt samen met ons collectief belang. In plaats van er kiezers mee te verliezen, vallen er ook mee te winnen. 

Wie denkt dat die boodschap onverkoopbaar is, kan altijd een jongere opvoeren die twee keer een jaar overdeed en van school gestuurd werd. Jaren later leerde hij zijn volk integreren in Spanje met de gevleugelde woorden dos cervezas por favor en nog later ontpopte hij zich zowaar tot geschiedenisleraar des Vlaanderland.

Johan De Wilde is redacteur van KomenskyPost en verbonden aan Odisee hogeschool als lerarenopleider, verantwoordelijke voor de coachingstool MyCompass en lid van Dienst Onderwijs en Kwaliteit. Hij is ook voorzitter van Velov (beroepsvereniging Vlaamse lerarenopleiders) en auteur en coauteur van de boeken De startende leraar en Leren Durven Coachen.