(1) Als de eerste scholen open gaan

KomenskyPost Jan Lepeltak

Alle scholen maken plannen voor het moment dat ze geleidelijk open mogen. Daar zal onderwijs op afstand een rol bij moeten spelen. Er zullen binnen de school allerlei regels in acht moeten worden genomen waarvan afstand houden de belangrijkste zal zijn. Er zullen ook keuzes gemaakt moeten worden, want niet alle leerlingen kunnen voorlopig gelijktijdig onderwijs face to face ontvangen. Aangezien volgens de Vereniging van Schoolleiders een ruime meerderheid van de scholen de technische voorzieningen (bij de meeste leerlingen een beschikbare laptop en internetverbinding) inmiddels op orde hebben, zal daar nu niet op worden ingegaan. 
Het onderwijs zal een combinatie worden van lesgeven op school aan kleine groepen en inzetten van onderwijs op afstand (synchroon en asynchroon). Deze combinatie wordt wel blended learning genoemd.

Hierbij nu ter overdenking 7 praktische adviezen over het te geven onderwijs. 

1. Indien ruimte en tijd een probleem is, geef dan voorrang aan de leerlingen van groep 3 – 5. Het is in deze periode dat leerlingen cruciale stappen zetten in het leren lezen. Als leerlingen hier een achterstand in oplopen, dan wordt het vaak heel moeilijk die weer in te lopen, laten leesexperts als Dr. Kees Vernooy en Prof. dr. Aryan van der Leij zien. Dit met desastreuse gevolgen. Meer dan 15 % van de volwassenen blijkt momenteel laaggeletterd wat betekent dat men functioneel analfabeet is. En bedenk dat deze laaggeletterdheid is ontstaan in een periode zonder corona!
2. Leerlingen die zwak blijken te zijn in aanvankelijk lezen (vaak afkomstig uit de minder geprivilegieerde gezinnen) verdienen extra aandacht, maar plaats ze niet apart. Maak heterogene groepen. Kees Vernooy heeft veel ervaring in samenwerkend leren lezen (peer tutoring). 
3. Een leraar weet in zijn klas een prettige en veilige sfeer te creëren; dat is bij afstandsonderwijs wezenlijk anders. Je dringt binnen in de huiselijke sfeer en moet dus moeite doen om daar hetzelfde te bereiken. Daar zijn allerlei trucs voor (laat iedere leerling bijvoorbeeld zijn favoriete speelding tonen en er iets over vertellen). Gilly Salmon 2013 geeft ook nog voorbeelden van online socialisatie. 
4. Laat leerling niet uitsluitend individueel werken. Doordat de groepjes (4 – 6 personen) die men deels ook ‘gewoon’ synchroon lesgeeft heterogeen zijn samengesteld, ontstaat er geen stigma voor o.a. leeszwakke kinderen. Stel dat er in een groepje twee leerlingen goed kunnen lezen, twee gemiddeld en twee zijn zwak) laat ze dan ook online samenwerken. Dit werkt heel goed, zwakkere lezers (of rekenaars) trekken zich op aan de betere leerlingen. De betere leerlingen kunnen via verrijkingsopdrachten ook nog wat verdiepen. Resultaten van opdrachten worden binnen de groep en eventueel met andere groepen uitgewisseld; vragen voor de juf of meester worden verzameld voor de gezamenlijke synchrone instructie.  
5. Combineer de activiteiten met je gebruikte (lees) of rekenmethode. Dit computerondersteund samenwerkend leren blijkt goed te werken. Probeer het maar uit. Daarbij kan men gebruikmaken van methodes als Veilig leren lezen en Bouw. Zie ook de publicaties van Marita Eskes met didactische aanwijzingen en het artikel van Aryan van der Ley over Bouw.
6. Makkelijk zal het niet zijn, wanneer je gewend bent vooral in klasverband Expliciete Directe Instructie (EDI) te geven. Probeer de verschillende werkvormen af te wisselen. Kies de mix die het beste bij jouw leerlingen past. Waarschijnlijk doe je dat al. De meeste basisscholen gebruiken ook methodes en werkvormen zoals die in het traditionele reformonderwijs al decennia worden gebruikt. Ik denk dan aan de Daltonscholen met zijn keuzewerktijd, de moderne Jenaplanscholen met het projectgestuurd onderwijs, het Montessori-onderwijs waar leerlingen veel zelfstandig werken (niet altijd samenwerkend) of de Freinetscholen met hun ‘drukpersonderwijs’ en de Vrije scholen waar veel aandacht is voor de creatieve vakken. 
7. Project Based Learning (PBJ) kan voor groep 7-8 , maar ook in het VO uitstekend werken in een blended learning context, niet als vervanging maar als zinvolle aanvulling van EDI.
   – Begin met een leidende vraag (driving question)
   – Gevolgd door de onderzoeksfase (online bronnen vinden, interviews, ask-an-expert etc.)
   – Oplossingen bedenken
   – Maak het eindproduct online beschikbaar voor breed publiek (tentoonstelling, boek, video, etc.)
   
   Belangrijke vaardigheden: communiceren, digitale vaardigheden, samenwerken, info-vaardigheden, presenteren.

De werkmethode

Waar je nu als leraar bij blended learning mee bezig bent is nieuw voor je en feitelijk een vorm van ontwerpend en onderzoekend leren en lesgeven.  Daar gaan dingen zeker mis, dat is niet erg, maar het is belangrijk dat je je vooraf doelen stelt en ervaringen deelt. Je vormt samen met je collega’s je een eigen praktijkgericht onderzoeksteam. Er is geen beter voorbeeld denkbaar van wat men ook actieonderzoek noemt. Je hebt geen tijd, geld of zin om een breed en uitgebreid empirisch onderzoek te doen, terwijl er toch iets moet gebeuren.

Lector Daan Andriessen houdt zich bezig met praktijk- of ontwerponderzoek dat afkomstig is uit de sociale wetenschappen en de wereld van ingenieurs, industriële ontwerpers en ook militairen. Door kennis, observatie en ervaring binnen je team te delen vergroot je je eigen praktisch kennis. Het is feitelijk een cyclisch proces. Je maakt een plan voor je blended aanpak op school, je formuleert daarin o.a. je doelen, spreekt af hoe je je ervaringen meet (keep it simple), deel je ervaringen en stel op basis van de evaluatie je plan bij en ga de volgende cyclus in. Dat alles in een kort tijdsbestek. 

Echte praktische voorbeelden voor de online interactie met je leerlingen zijn schaars. Veel van de suggesties die men leest zijn gratuit, in de trant van plan goed etc. je kon ze zelf verzinnen en je komt er niet zover mee. Nog steeds vind ik de boeken van Gilly Salmon (ex Open University UK) heel praktisch al zijn ze voor online hoger onderwijs geschreven. Haar beschrijving en suggesties zijn inspirerend en voor een deel ook in ons geval bruikbaar. Jammer genoeg doet ze weinig met basisonderwijs. 

Een mooi voorbeeld waar je op moet letten bij het maken van een instructievideo is van Pedro de Bruyckere.

Kees Vernooy [over afstandsonderwijs]

Aryan van der Leij [over Bouw]

Marita Eskes – Technisch lezen in een doorlopende lijn

Daan Andriessen – hoofdstuk 5 Handboek Ontwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek 

Gilly Salmon E-tivities. The key to online learning. Londen, 2013.

Blended learning ontwikkelen volgens de Carpe Diem-methode (masterclass en werksessie met Gilly Salmon)

https://www.te-learning.nl de site van Wilfred Rubens