Johan De Wilde
Als het brandt, moet je blussen en je moet de problemen oplossen als ze zich stellen. Maar voorkomen is beter dan genezen. Tegensprekelijke tegelwijsheden zijn legio, maar dit setje leent zich als geen ander om de ambiguïteit van onderwijsbeleid te illustreren. Een kijk van bij jullie Vlaamse zuiderburen. Benieuwd wat mijn noorderburen erin herkennen.
En of het brandt. Er is een lerarentekort, de leerprestaties van onze kinderen en jongeren gaan al jaren systematisch achteruit en tot overmaat van ramp zorgt corona voor extra leerachterstand, die dan nog eens de kinderen achteraan de rij het hardst raakt. Pompiers aller lande verenigt u. Trek extra leraren met bijzondere intrinsieke kwaliteiten aan en vorm ze tot topprofessionals, krik het onderwijsniveau op en been de leerachterstand bij. Hier een campagne om het beroep aantrekkelijker te maken en een snellere benoemingsprocedure erbovenop, daar gestandaardiseerde toetsen om de onderwijskwaliteit te monitoren en ginds extra middelen voor bijklussende gepensioneerde leraren en andere tutoringprojecten met even geëngageerde vrijwilligers.
Maar ook het preventieverhaal houdt steek. We hebben het ver laten komen. Al langer dan vandaag voelen veel potentiële leerkrachten zich niet aangetrokken tot het onderwijs, de leerresultaten voor taal en rekenen gaan al vanaf de eerste PISA-meting in het jaar 2000 achteruit en de leerachterstand van kansengroepen was ook voor corona veel te groot. Weinig onderwijssystemen in Europa kennen zo’n grote leerverschillen tussen de kinderen van de rijkste en de armste ouders. Kinderen stromen in ongelijke condities in, hun achterstand vergroot in het onderwijsproces en ook na het afstuderen heeft de ene groep meer mogelijkheden om een diploma te verzilveren op de arbeidsmarkt dan de andere. Grote problemen met structurele oorzaken, beide lijken in ons systeem ingebakken te zitten en door dat systeem telkens opnieuw gereproduceerd te worden. Preventie betekent dan het systeem herzien, eerder dan de producten die eruit voortkomen bijwerken. Maar wat moet er dan in ’s hemelsnaam gebeuren?
Bronwater en regenwater
Upstream, een boek uit 2019 van Dan Heath, leert ons dat veel problemen wel degelijk beter via preventie aangepakt worden. Hij geeft meteen ook mee hoe moeilijk dat is. Als we stroomopwaarts het probleem willen aanpakken, dan denken we daar al te makkelijk ‘bij de bron’ bij. Zelden of nooit is er één duidelijke oorzaak. Ik blijf in de riviermetafoor en vertaal ze naar mijn eigen stad. De Dender ontstaat in Aat waar twee kleinere rivieren samenvloeien en de rivier bevaarbaar wordt. Maar zelfs op die twee bronnen dieper in Henegouwen mogen we ons niet blindstaren. Over het hele traject monden tal van beken uit in de Dender en het meeste water is geen bronwater maar afgevoerd regenwater. Onderwijsproblemen stroomopwaarts oplossen begint evenzeer met een complexere analyse dan het determineren van een of twee bronnen. Het onderwijs is een systeem waarin veel factoren in het kind, zijn thuissituatie, de klas, de school, de samenleving en het onderwijsbeleid interageren. Als het systeem in zijn totaliteit niet optimaal functioneert, dan is de kans klein dat je het opgelost krijgt met een miraculeuze ingreep, een magic bullet. Je hebt een coherent beleid nodig. Zelfs als u van mening was dat ik hogerop een aantal maatregelen ten onrechte voorgesteld heb als blusmaatregelen, dan nog zal u moeten toegeven dat een campagne, gestandaardiseerde toetsen en wat miljoenen projectgeld onvoldoende zijn om het tij te keren.
Aan alle politici, onderwijsmensen en onderzoekers de opdracht om voorbij de eigen dada’s te denken en factoren in hun samenhang aan te pakken. Gestandaardiseerde tests op verschillende momenten in de basisschool en in het secundair onderwijs kunnen bijvoorbeeld bijdragen tot een onderwijskwaliteitsverbetering, als we ook meer investeren in professionalisering van lerarenteams en als we scholen de ruimte bieden om samen met pedagogische begeleiders en experten hun beleidsvoering te versterken.
Stroomopwaarts is ook tegen de stroom in
Complexe problemen vragen niet alleen gecombineerde strategieën, ze roepen ook tegenkanting op. Eenvoudige oplossingen klinken beter. Bovendien kan je moeilijk vooraf met zekerheid stellen dat je actie op meerdere fronten tegelijk zal werken. Je kan een logische redenering opbouwen om je vermoeden te staven. Wie een symptoom bestrijdt, kan zijn effectiviteit vaak snel aantonen. De vlammen zijn gedoofd, zoveel mensen zijn gered. Blussen is zichtbaar werk dat probleemoplossers met trots vervult. Wie wil helden tegenhouden? De vraag is alleen hoe onze middelen te verdelen. Hoeveel professionele brandweerlui met gesofisticeerd materiaal hebben we nodig en hoeveel investeren we in brandpreventie? Laat ons geen illusies koesteren, zelfs met de best mogelijke preventie zullen er nog altijd branden ontstaan en de kans is groot dat de wagens meest zullen moeten uitrukken naar de plaatsen waar de armste en minst beschermde mensen wonen.
Terug naar het onderwijs
Zoals zoveel verhalen is ook dit een en-en-verhaal. We moeten de structurele basis van ons onderwijs en de interagerende factoren beter onderzoeken. Het systeem moet beter afgesteld worden. We mogen niet aanvaarden dat de kwaliteit achteruit gaat en dat de sociale leerkloof vergroot. Evenmin mogen we nalaten de grootste gevolgen aan te pakken. De onderwijsbrandweer moet uitrukken om de extra corona-achterstand van de meest kwetsbare kinderen aan te pakken. Maar idealiter slagen we erin om de ad hoc oplossingen zo uit te werken dat het zaadjes zijn van een structurele oplossing. Met professionals en vrijwilligers kunnen we op alle niveaus bakens verzetten. Zaterdag geef ik samen met een deskundige van de vierdewereldbeweging en een ervaren tutor een eerste trainingssessie voor nieuwe Broeiklas-vrijwilligers die geselecteerde kinderen uit vier Aalsterse basisscholen zullen begeleiden. Semi-professionals zullen we er niet van maken. Maar met een goed projectdesign en een lang volgehouden inspanning kunnen we kinderen die er nood aan hebben extra kansen geven om basisbewerkingen te automatiseren en vlot en goed te leren lezen. Naast do’s en don’ts zullen we onze tutors vooral een kompas en navigatietechnieken meegeven. Je leerdoel kennen en enkele eenvoudige monitoring- en scaffolding-technieken beheersen is duurzamer dan een ingedrild script dat je denken uitschakelt. Wat meer is, de zorgcoördinatoren en de leerkrachten zijn mee aan boord. We voorzien een beperkte Intervisie en ondersteuning door leraren en lerarenopleiders. We maken ons sterk dat we een bescheiden trialoog tussen tutoren, leraren en ouders kunnen opzetten. De Centra voor Leerlingenbegeleiding, het lokale overlegplatform, het plaatselijke huis van het Kind, de taalcoach, de bibliotheek Utopia en de plaatselijke tak van Ligo, het volwassenenonderwijs, dragen ook allemaal hun steentje bij. Die laatste instantie bijvoorbeeld zal ouders die daar nood aan hebben onder andere wegwijs maken in de digitale communicatieplatforms van de scholen en aanverwante tools.
De stad heeft door Broeiklas projectmiddelen te geven een bont gezelschap van instanties samengebracht die in synergie niet alleen de direct begunstigde leerlingen zullen vooruithelpen maar ook elkaar en toekomstige leraren. Deel worden van zo’n samenwerkingsverband zal ook voor onze Odisee-studenten bijzonder leerrijk zijn. Laat ons hopen dat zij binnen tien jaar zeggen: hoe is het toch mogelijk dat een opleider van ons schreef dat kinderen met een achterstand aan de onderwijsstart kwamen en alleen maar meer achterop gingen hinken naarmate ze vorderden. Tegen dan zal er veel regenwater geïrrigeerd zijn en opgeslagen in spaarbekkens en niet alleen in de Dendervallei, maar in de hele Vlaamse waterhuishouding.
Bronnen
Heath, Dan (2019) Upstream. Bruna Uitgevers – Amsterdam
Geef een reactie