Hoe hun reserves verder groeiden en schoolbesturen stevige winst boekten tijdens de coronacrisis

Hans Duijvestijn

In het tweede covidjaar, toen bleek dat veel leerlingen een achterstand hadden opgelopen wegens schoolsluitingen, trok de regering 2,1 miljard euro extra uit om die achterstanden zo snel mogelijk weer in te lopen. In datzelfde jaar boekten onderwijsinstellingen een winst van 1,7 miljard euro en voegden die winst toe aan hun bewezen toch al te hoge reserves. Zo blijkt uit recente DUO-cijfers.

Op 17 februari 2021 maakten de ministers van OCW bekend dat er 8,5 miljard euro beschikbaar kwam om de achterstanden in het onderwijs die ontstaan zijn door het gevoerde coronabeleid in 2,5 jaar weer weg te werken. Omdat het in voorgaande jaren vaker is voorgekomen dat extra geld voor het onderwijs achteraf leidde tot discussies of en, zo ja, waaraan het geld nu eigenlijk was besteed, werden er voorwaarden gesteld. Niet de besturen, maar het werkveld zelf zou moeten kunnen beslissen over de projecten. Naar aanleiding van het bericht over wat bleek het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) te heten, heb ik een stuk geschreven waarin ik voorrekende dat er in totaal wel 13 miljard beschikbaar was, mits de schoolbesturen bereid waren hun overtollige reserves in te zetten. (Slobs leermoment en er is feitelijk 13 miljard extra beschikbaar voor het onderwijs – KomenskyPost) Dacht ik werkelijk dat zoiets zou kunnen gebeuren? Niet echt, maar ik vond het wel logisch om besturen uit te dagen om de winst van de afgelopen jaren (in 2019 was er weer bijna een half miljard bijgekomen) nu eens niet op de bank te laten staan, maar te besteden aan waar het voor bedoeld is: onderwijs.

Het duurt in onderwijsland altijd even voordat je de goede voornemens met de resultaten kunt vergelijken. Het jaarverslag van OCW kwam uit op 18 mei 2022, maar DUO publiceerde pas op 19 oktober 2022 voorlopige financiële resultaten van onderwijsinstellingen. Uit het jaarverslag van OCW blijkt dat er in 2021 in totaal 2,1 miljard euro werd uitgegeven aan het NPO. Uit de cijfers van DUO blijkt dat alle onderwijsinstellingen tezamen een resultaat hebben behaald van 1,7 miljard euro. Wat betekenen deze cijfers? U mag kiezen uit twee opties:

1. Begroten is nu eenmaal lastig en als de overheid lopende het jaar met extra geld komt dan is het besteden daarvan niet altijd mogelijk. Dat wordt in het volgende begrotingsjaar (2023) wel weer recht getrokken.
2. Het is de besturen weer gelukt de overheid te foppen. Na een jaar van een klein verlies, zoals in 2011 en 2020 stroomt het extra geld binnen en volgen er weer vele jaren van dikke winsten.

In een periode van 15 jaar, tussen 2006 en 2021, is er door alle onderwijsinstellingen in totaal 6,6 miljard euro aan winst geboekt en bijgeschreven op de reserves, gemiddeld 440 miljoen euro per jaar. Daar hadden al die jaren ruim 6.000 leraren van betaald kunnen worden. Bedenk daarbij dat al in 2008 vraagtekens werden gezet bij de omvang van de vermogens in het onderwijs, hetgeen leidde tot het rapport van de commissie Don. Deze commissie slaagde er niet in om harde bovengrenzen aan te geven. Pas in 2020 kwam de Inspectie van het Onderwijs met harde cijfers voor po en vo op basis van zeer ruime normen. Er zou in totaal sprake zijn van in totaal 1,37 miljard euro aan overtollige reserves. Op individuele basis zou met besturen besproken worden of en hoe de reserves kunnen worden verminderd. Op basis van de cijfers van 2021 kunnen we vaststellen dat dit vooralsnog niet is gelukt.

Conclusie

De systematiek van bekostiging van ons onderwijs vraagt van onderwijsinstellingen zich bedrijfsmatig te gedragen.  Dat doen ze braaf, met als gevolg dat inmiddels miljarden euro’s (belastinggeld) ongebruikt op de bank staan. Het ministerie van OCW kan er niets aan doen (zie brief Slob onder dit artikel) en de Tweede Kamer moppert wel, maar neemt geen actie. Het is een economisch principe dat een enorme berg ongebruikt geld een grote aantrekkingskracht uitoefent op lieden die willen profiteren. Daar kan alleen maar ellende van komen.

Hans Duijvestijn is econometrist en onderzoeker Onderwijsbekostiging. Hij werkte o.a. als docent Bedrijfskunde. De laatste vijf jaar doet hij onderzoek naar de effecten van de bekostigingssystematiek in het onderwijs.